Fincede NUT Partisipin Adessif Hali

Bu yazıda, NUT partisipin yani sıfat fiilin adessif (adessiivi) halini inceledim ve bu haldeki bir kelimeden başlayıp bu sıfat fiilin oluşturulduğu fiilin nasıl bulunabileceğini anlattım. 

alkaneellakin: alkanee+lla+kin

kin: de/da bağlacı

lla: adessif eki
lla eki, genitif hale getirilen kelimenin sonundaki "n" harfinin yerine koyuluyordu.

Demek ki, genitif hali "alkaneen" olan bir kelime bu.

alkaneella → alkaneen 

Sonu "ut" olan kelimeleri genitif yapmak için "ut" kaldırılıp yerine "een" koyulduğuna göre, kelime "alkanut".

alkanut: alka+nut

NUT partisip; etken geçmiş zaman sıfat fiil. Fiilden türetilmiş bir sıfat olduğuna göre, fiili bulmak da mümkün.
Sonuna nut eklenerek oluşturulmuş fiil büyük ihtimalle Tip 1 Fiil olacaktır çünkü diğerlerinde -lut/lyt, -sut/syt, -rut/ryt gibi farklı sessiz harfler olabiliyor. Tip 1 fiiller de iki sesli harfle bittiğine göre, fiili buldum!

alka+a: alkaa: başlamak
alkanut: başlamış
alkaneella: başlamışta
alkaneellakin: başlamışta da

Tek başına pek anlamlı değil ama arkasından gelen "viikolla" ile aynı halde bulunması gerektiği için "lla" eki almış. Bir de, "kin" eklenmiş.

"Pakkanen paukkuu alkaneellakin viikolla...", Yle Sää Instagram sayfasında gördüğüm bir cümlenin baş kısmı.

"Don, başlamış olan haftada da vuruyor/vuracak." Türkçeye "Don, bu hafta da vuruyor/vuracak..." olarak çevrilebilir.

pakkanen: don, sıfırın altı
paukkua: vurmak

Not: Aslında fiilin "alkaa" olduğunu "alkanut" ortaya çıkınca şıp diye anlamıştım :-)

Fincede Genitif Halin Oluşturulması

Fincede Genitif yani Genetiivi halin oluşturulması

Bu halin esas eki -n harfi olmakla beraber kelimelerin sonundaki harflere göre bazı değişiklikler yapıldıktan sonra -n eklenebiliyor. Bunlarla ilgili gruplandırmayı ve ilgili örnekleri aşağıda bulabilirsiniz. Ünlü uyumu ve ünsüz değişimi kuralları da geçerli. Her gruptan birkaç kelimeyi ve genitif halini ezberlerseniz başka kelimelerle karşılaştığınızda bunları genitif yapabilir veya genitif haldeki bir kelimeyle karşılaştığınızda bu kelimenin yalın halini belirleyebilirsiniz.

Sesli harfle biten kelimeler

• -a/-ä, -u/-y, -o/-ö ile biten kelimelerin sonuna -n ekleniyor.
  • kala-kalan: balık-balığın
• Sonunda -e olan kelimelere bir -e daha eklendikten sonra -n ekleniyor.
  • huone-huoneen: oda-odanın
• Sonunda -i olan yeni kelimelere -n ekleniyor.
  • kahvi-kahvin: kahve-kahvenin
• Sonunda -i olan eski kelimelerde -i harfinin yerini -e alıyor ve sonra -n ekleniyor (-si ile biten kelimeler hariç).
  • suomi-suomen: Finlandiya-Finlandiya’nın
• Sonunda -si olan eski kelimelerde -si yerine -de geliyor ve sonra -n ekleniyor.
  • vesi-veden: su-suyun
  • uusi-uuden: yeni-yeninin
  • vuosi-vuoden: yıl-yılın

Sessiz harfle biten kelimeler

-in

• Sonunda -in olan kelimelerde -in yerine -imen geliyor.
  • puhelin-puhelimen: telefon-telefonun

-as/äs veya -is

• Sonunda -as olan kelimelerde -as yerine -aan geliyor.
  • taivas-taivaan: gökyüzü-gökyüzünün
• Sonunda -is olan kelimelerin bir kısmında -is yerine -iin ekleniyor.
  • saalis-saaliin: av-avın
  • valmis-valmiin: hazır-hazırın

-us/-ys

• Sonunda -us/-ys olan bir grup kelimede -us/-ys yerine -uden geliyor. Bunlar sıfattan türetilmiş olan kelimeler.
  • ystävyys-ystävyyden: arkadaşlık-arkadaşlığın

-is veya -os/ös veya -us/-ys

• Sonunda -is olan kelimelerin bir kısmında -is yerine -iksen geliyor.
  • roskis-roskiksen: çöp tenekesi-çöp tenekesinin
  • jänis-jäniksen: yabani tavşan-yabani tavşanın
• Sonunda -os/-ös olan kelimelerde –os yerine –oksen geliyor.
  • ostos-ostoksen: alışveriş-alışverişin (satın alınan mal)
• Sonunda -us/-ys olan bir grup kelimede -us/-ys yerine -uksen geliyor.
  • vastaus-vastauksen: cevap-cevabın
  • kysymys-kysymyksen: soru-sorunun

-ut/-yt

• Sonunda -ut/-yt olan bir grup kelimede -ut/-yt yerine -een geliyor. Bunlar genellikle bir fiilden türetilen kelimeler.
  • väsynyt-väsyneen: yorgun-yorgunun
• Sonunda -ut/-yt olan bir grup kelimede ise -ut/-yt yerine -uen/-yen geliyor.
  • ohut-ohuen: ince-incenin      
  • lyhyt-lyhyen: kısa-kısanın

-nen

• Sonunda -nen olan kelimelerde -nen yerine -sen ekleniyor.
  • nainen-naisen: kadın-kadının
  • suomalainen-suomalaisen: Fin-Fin’in

-ton veya -tar

• Sonunda -ton olan kelimelerde -ton yerine -ttoman geliyor.
  • rahaton-rahattoman: parasız-parasızın
• Sonunda -tar olan kelimelerde -tar yerine -ttaren geliyor.
  • tytär-tyttären: kız-kızın

Sessiz harfle biten yabancı isimler ve dışarıdan alınmış kelimeler

• Kelimenin sonuna -in koyuluyor. 
  • Facebook-Facebookin
  • Ahmet-Ahmetin

Fincede Yasaklamak Fiili

Fincede Yasaklamak Fiili

• Asetus kieltää 23 uutta muuntohuumetta. ― Yönetmelik yeni değiştirilmiş 23 ilacı yasaklıyor.
• Sayılardan sonra partitifle devam edileceği kuralına uygun bir cümle.
• muuntohuume→muuntohuumetta

• He voivat kieltää sinua vuokraamasta. ― Onlar sana + kiralamaktan menedebilirler.
• Birine yasaklamak partitifle belirtiliyor: sinua
• Neyin yasaklandığı kısmı "bir şeyden men etmek" şeklindeki kullanımla yani elatifle devam ediyor: vuokraamasta
• Uusi laki kieltää portugalilaispomoja soittelemasta työajan ulkopuolella. ― Yeni kanun Portekizli patronlara + iş saatlerinin dışında aramaktan menediyor.
• portugalilaispomoja: çoğul partitif  
• soittelemasta 

• Kielletään tekniikka. ― Teknolojiyi yasaklayalım.
• Emir kipi varsa cümlenin nesnesinin (genelde) nominatif olması gerektiği belirtiliyor. 
• Doğru ama, aslında buradaki nominatif değil, nominatif görünümlü akuzatiftir. 
• Kielletään tekniikka derken Türkçede de Fincede de teknolojiyi yasaklayalım demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor). Bunu bilmek, söyleyiş biçiminin iki dilde aslında aynı olduğunu anlamayı sağlıyor. Fincede "teknoloji yasaklayalım", Türkçede "teknolojiyi yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "teknolojiyi" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan nominatif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, nominatifle aynı olması.   

• Viro kieltää turkistarhauksen. ― Estonya kürk çiftçiliğini yasaklıyor.
• Düz cümlenin nesnesi genitif halde. 
• turkistarhaus→turkistarhauksen
• Aslında buradaki genitif değil, genitif görünümlü akuzatiftir. 
• Turkistarhauksen derken Türkçede de Fincede de "kürk çiftçiliğini yasaklıyor" demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor).  Fincede "kürk çiftçiliğinin yasaklayalım", Türkçede "kürk çiftçiliğini yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "kürk çiftçiliğini" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan genitif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, genitifle aynı olması.   

• Lääkäri kielsi kuningatar Elisabetilta rakkaan harrastuksen. ― Doktor, Kraliçe Elizabeth'ten sevilen bir hobiyi menetti.
• Silmälääkäri kielsi minulta ajamisen. ― Göz doktoru benden araba sürmeyi yasakladı.
• Neyin kimden menedildiği veya yasaklandığı tersine dönmüş ama böyle de bir ifade biçimi var. 
• Kimden yasakladığı ablatif ekiyle, neyi yasakladığı genitif görünümlü akuzatif ekiyle yani Türkçedeki i hali ekiyle belirtiliyor. 

Fincede Partisipler yani Sıfat Fiiller

Fiilin sıfata çevrilmiş haline partisip, sıfat fiil ya da ortaç deniyor ve partisipler her iki dilde de var. 

 Partisiplerin sınıflaması

• Etken partisipler
  • VA partisip
    • +an, +en
    • lukeva: okuyan
  • NUT partisip
    • +mış, +miş, +muş, +müş
    • lukenut: okumuş
  • MA partisip:
    • +dik, +dik, +dık, +dük, +tık, +tik, +tuk, +tük
    • lukema: okuduk
    • genelde bu şekilde kalmıyor ve okuduğu, okuduğum gibi, iyelik ekleriyle birlikte kullanılıyor.
• Edilgen partisipler
  • VA partisip
    • +nan, +nacak
    • luettava: okunan/okunacak
  • TU partisip
    • +lmış, +lmiş, +lmuş, +lmüş
    • luetettu: okunmuş
• Olumsuz partisip
  • +ma, +me
  • lukematon: okumayan, okunmayan, okumamış, okunmamış vb.
  • Cümlenin gelişine göre anlam kazanıyor.

Fincede NUT Partisipin Genitif Hali

Partisip, bir fiilin cümlede sıfat olarak kullanılan hali olarak tanımlanıyor ve Türkçeye sıfat fiil veya ortaç olarak da çevriliyor. Sıfat haline gelince de, ismin bütün hallerinde çekilebiliyor. Bu yazıyla, kısaca nut partisiippi denen bu yapının etken şeklinin genitif halini inceliyorum. Örnek vermek gerekirse "kayıp kedinin" demeyi öğreniyorum.

• kadota: yok olmak, ortadan kaybolmak, kaybolmak
• kadonnut: kayıp
• Etken geçmiş zaman partisip ya da 2. partisipin etken şekli.
• Geniş/şimdiki zaman partisipten ayırt etmek için "kaybolmuş" da denebilir.
• Tip 4 fiil olduğu için ta ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre nnut/nnyt ekleyerek kadota fiilinden partisipi (sıfat fiili) oluşturuyoruz ve kadonnut oluyor.
• kadonneen: kaybın
• Sonunda ut/yt olan bazı kelimeleri genitif yapmak için bunların yerine een geldiği Finceye giriş aşamasında öğreniliyordu. Buradaki nut partisipin de bir farkı yok.
• kadonneen kissan: kayıp kedinin 
• Cümle herhangi bir şekilde devam edebilir.
• Kediyi tanımlayan sıfat, kediyle aynı halde bulunacağı için, kedinin dediğimizde kedi nasıl genitif haldeyse kayıp da aynı şekilde genitif oluyor.
• kadonneen ajan jäljillä: kayıp zamanın izinde
• kadonneen kissan valokuvan kanssa: kayıp kedinin fotoğrafı ile

Bir de tersinden bakalım, mesela syöneen hangi kelimeden türemiş olabilir?

• Sondaki harflere baktığımızda een görüyoruz, demek ki bir kelimenin genitif hali.
• Buradaki een ekinin, ut/yt ile biten kelimelerde, ut/yt harflerinin yerine geldiğini ve Fincedeki ünlü uyumunu bilmemiz gerekiyor tabii.   
• Şimdi syönyt diye bir kelimeye ulaştık.
• Buradaki nyt/nyt eklerinin Tip 2 fiilleri etken geçmiş zaman partisip yaptığını ve Tip 2 fiillerin da/dä ile bittiğini biliyorsak nyt ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre dä ekleyebiliriz.
• syödä: yemek
• syönyt: yemiş
• syöneen: yemiş olanın, yemişin
• Biraz anlamsız gelmiş olabilir ama sıfat fiil, genitif haldeki ismi tamamladığında anlam kazanacaktır.
• etanan syöneen miehen äiti: salyangoz yemiş olan adamın annesi
• Google translate bunu "yiyen" olarak çeviriyor. Türkçe olarak biz de muhtemelen bu şekilde ifade edeceğiz ama bunun aktif geçmiş zaman partisipin genitif hali olduğunu unutmamak gerekiyor, yani tam karşılığı "yemiş olan".
• myrkkyä syöneen jyrsijän mukana: zehir yemiş olan kemirgen ile 

Sıfat fiiller genitif halin kullanıldığı diğer durumlarda da karşımıza çıkabilir.

• puhuneen→puhunut→puhua
• Hem Tip 1 hem Tip 2 fiillerde nut/nyt geldiği için fiillerin mastar halini iyi bilmek gerekiyor. Puhunut kelimesini bulduktan sonra mastar halini puhuda zannetmemek için! Emin olamazsak ikisini de deneyip sözlüğe bakmak da mümkün.

Fincede Sen Hiç Seyahat Ettin Mi

Bu yazıda "Sen hiç seyahat ettin mi" kalıbı, bu kalıpla soru cümlesi kurarken kullanılabilecek yapılar ve soruya nasıl cevap verilebileceği var. 

Oletko koskaan matkustanut? Sen hiç seyahat ettin mi?

• koskaan: hiç
• matkustaa: seyahat etmek, yolculuk yapmak
• olet matkustanut: matkustaa fiilinin perfekti adı verilen geçmiş zaman çekimi
• matkustanut: nut partisiippi, 2. partisiippi denen hal 
• Dün, geçen yıl gibi zaman belirten kelimeler kullanılmadığı için bunu "Sen hiç seyahat etmiş miydin" diye çevirmek de mümkün.

Dilbilgisi açısından konunun özeti yukarıdaki şekilde.

Soruya basitçe cevap verme şekilleri:

• Oletko koskaan matkustanut? Sen hiç seyahat ettin mi?
• Kyllä. Evet.
• En. Hayır.
• Ehkä. Belki.
• En halua kertoa. Söylemek istemiyorum. 
• Olen matkustanut lapsena. Çocukken seyahat ettim.

Çeşitli hallerin ve diğer yapıların kullanıldığı soru örnekleri:

• Inessiivi
• Oletko koskaan matkustanut Israelissa? Sen hiç İsrail'de seyahat ettin mi? 
• Elatiivi
• Oletko koskaan matkustanut maasta? Sen hiç ülkeden seyahat ettin mi?
• Sen hiç yurt dışına çıktın mı?
• Illatiivi
• Oletko koskaan matkustanut Italiaan? Sen hiç İtalya'ya yolculuk yaptın mı?
• Adessiivi
• Oletko koskaan matkustanut junalla? Sen hiç trenle seyahat ettin mi?
• Prepositio
• Oletko koskaan matkustanut ilman matkareittiä? Sen hiç yolcu rehberi (gezi programı) olmadan seyahat ettin mi?
• Postpositio
• Oletko koskaan matkustanut lemmikin kanssa? Sen hiç evcil hayvanla birlikte seyahat ettin mi?
• Adverbi (zarf)
• Oletko koskaan matkustanut yksin? Sen hiç yalnız seyahat ettin mi?
• 3. infinitiivi adessiivi
• Oletko koskaan matkustanut liftaamalla? Sen hiç otostop yaparak seyahat ettin mi?
• liftata: otostop yapmak
• 3. infinitiivi abessiivi
• Oletko koskaan matkustanut taksilla maksamatta? Sen hiç taksiyle, ödeme yapmadan seyahat ettin mi?
• maksaa: ödemek

Fincede Zaman Belirten Ekler ve İlgili Fiiller

Bu yazıda, zaman belirten ekler almış kelimeleri ve bunlarla ilgili bir grup fiili içeren örnekler var. Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları da yazının sonunda yer alıyor. Zaman belirten eklerle ilgili detaylı bilgiyi web sitemde bulabilirsiniz.

• Aukioloajat: Arkisin 7-18, lauantaisin 9-15.
• Açık olduğu saatler: Hafta içi 7-18, cumartesileri 9-15.
• Avaamme lauantaisin klo 9.
• Cumartesi günleri sa. 9’da açıyoruz.
• Maaliskuussa sauna oli avoinna myös lauantaisin.
• Mart ayında sauna cumartesi günleri de açıktı.
• Mitä tehdä metsässä keväällä?
• İlkbaharda ormanda ne yapmalı?
• Asiakaspalvelumme on suljettu perjantaina 22.5.2020.
• Müşteri hizmetlerimiz 22 Mayıs 2020 Cuma günü kapalıdır.
• Varaus alkaa perjantaina klo 10 ja loppuu sunnuntaina klo 24.
• Rezervasyon cuma günü sa. 10:00’da başlar ve pazar günü gece yarısı sona erer.
• Festivaali alkaa huomenna lauantaina 29.5. klo 11.
• Festival yarın, 29.5 Cumartesi günü sa. 11’de başlıyor.
• Kyyjärven apteekki palvelee myös lauantaisin.
• Kyyjärvi eczanesi cumartesi günleri de hizmet vermektedir.
• Laboratoriot palvelevat lauantaisin vain ajanvarauksella.
• Laboratuvarlar cumartesi günleri sadece randevuyla hizmet vermektedir(ler).
• Illallista tarjoilemme keskiviikosta lauantaihin.
• Çarşambadan cumartesiye akşam yemeği servis ediyoruz.
• Toimitus tapahtuu torstaisin.
• Teslimat perşembe günleri olur.
• Mitä tällä viikolla tapahtuu?
• Bu hafta neler oluyor?
• Tällä viikolla juhlimme Pridea!
• Bu hafta Onur’u kutluyoruz! (LGBTİ+ Onur Haftası)
• Kyllä, se tapahtuu keväällä Tampereella.
• Evet, (o) ilkbaharda Tampere’de olacak (gerçekleşecek).
• Jätin hakemukseni viime maanantaina.
• Başvurumu geçen pazartesi teslim ettim.
• Rokotusaikoja voi varata myös arki-iltoihin.
• Aşı saatleri için hafta içi akşamlara da rezervasyon yapılabilir.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları

• ajanvaraus, ajanvarauksella: randevu, randevuyla
• apteekki: eczane
• asiakaspalvelu, asiakaspalvelumme: müşteri hizmetleri, müşteri hizmetlerimiz
• aukioloaika, aukioloajat: servis saati, servis saatleri
• avoinna: açık
• festivaali: festival
• hyvä: iyi
• joka: her
• laboratorio: laboratuvar
• maaliskuu, maaliskuussa: mart ayı, mart ayında
• metsä, metsässä: orman, ormanda
• mitä (p): ne
• myös: de, da, ilaveten
• Pride, Pridea (p): Onur (LGBTİ+Onur Haftası)
• päivisin: gündüzleri
• suljettu: kapalı
• toimitus: teslimat
• tämä: bu, tänä: essiivi, tekil
• vain: sadece
• varaus: rezervasyon
• viime: geçen, son

fiiller

• alkaa: başlamak
• avata: açmak
• juhlia: kutlamak
• jättää: bırakmak, teslim etmek
• loppua: bitmek, sona ermek
• lähteä: gitmek, ayrılmak
• olla: imek, olmak
• olla töissä: çalışmak, bir yerde
• palvella: hizmet vermek, servis yapmak
• tapahtua: olmak, gerçekleşmek
• tarjoilla: servis yapmak
• tehdä: yapmak
• työskennellä: çalışmak
• varata: rezervasyon yapmak, rezerve etmek, ayırtmak

En Güzel On Fince Kelime

Fincedeki en güzel kelimeleri belirlemek için 2021 yazında yapılan ankette 75 kelimeye yer verilmiş ve ankete 21 500 kişi katılmış. İşte en çok oy alan 10 Fince kelime ve Türkçe karşılıkları!

1. äiti: anne
2. kastehelmi: çiy damlası
3. hiljaisuus: sessizlik, sükut
4. lounatuuli: güneybatı rüzgarı
5. halla: ayaz, don
6. aamunkoi: şafak, gündoğumu
7. solina: mırıltı, fısıltı
8. kesäheinä: yaz samanı?
9. löyly: sauna buharı, sauna sıcağı
10. unelma: rüya, düş

Listedeki diğer kelimeleri ve katılımcılar tarafından en çok önerilen kelimeleri web sitemde bulabilirsiniz.

Fincede Nasıl Kibarca Soru Sorulur

Bu yazıda karşımızdakinden nazik bir şekilde talepte bulunmak ve bir şeyi kibarca istemek için kurulacak soru cümlelerinin kalıbını öğreniyoruz.

Yazıyı Web sitemde de okuyabilirsiniz.

Voida fiilinden soru yapıp arkasına konuyla ilgili fiilin mastar hali getiriliyor.
Voinko istua tähän? ― Buraya oturabilir miyim?
Voitko auttaa minua? ― Bana yardım edebilir misin?
Voitko antaa sen? ― Onu verebilir misin?

Voida ve saada fiillerinden yaptığımız sorularda kelimenin içine sadece iki harf ekleyerek biraz daha kibar olabiliyoruz.
Voisitko auttaa minua? ― Rica etsem bana yardım edebilir miydin?
Voisitko antaa sen? ― Onu verebilir miydin?
Saisinko kaksi kuppia kahvia. ― İki fincan kahve alabilir miydim?

Bu eklediğimiz -si, fiillerde şart kipini oluşturan ek ama Finceye başlangıç aşamasında şart kipini değil bu kalıpları öğrenip kullanmak yeterli.