Fincede Partisipler yani Sıfat Fiiller

Fiilin sıfata çevrilmiş haline partisip, sıfat fiil ya da ortaç deniyor ve partisipler her iki dilde de var. 

 Partisiplerin sınıflaması

• Etken partisipler
  • VA partisip
    • +an, +en
    • lukeva: okuyan
  • NUT partisip
    • +mış, +miş, +muş, +müş
    • lukenut: okumuş
  • MA partisip:
    • +dik, +dik, +dık, +dük, +tık, +tik, +tuk, +tük
    • lukema: okuduk
    • genelde bu şekilde kalmıyor ve okuduğu, okuduğum gibi, iyelik ekleriyle birlikte kullanılıyor.
• Edilgen partisipler
  • VA partisip
    • +nan, +nacak
    • luettava: okunan/okunacak
  • TU partisip
    • +lmış, +lmiş, +lmuş, +lmüş
    • luetettu: okunmuş
• Olumsuz partisip
  • +ma, +me
  • lukematon: okumayan, okunmayan, okumamış, okunmamış vb.
  • Cümlenin gelişine göre anlam kazanıyor.

Fincede NUT Partisipin Genitif Hali

Partisip, bir fiilin cümlede sıfat olarak kullanılan hali olarak tanımlanıyor ve Türkçeye sıfat fiil veya ortaç olarak da çevriliyor. Sıfat haline gelince de, ismin bütün hallerinde çekilebiliyor. Bu yazıyla, kısaca nut partisiippi denen bu yapının etken şeklinin genitif halini inceliyorum. Örnek vermek gerekirse "kayıp kedinin" demeyi öğreniyorum.

• kadota: yok olmak, ortadan kaybolmak, kaybolmak
• kadonnut: kayıp
• Etken geçmiş zaman partisip ya da 2. partisipin etken şekli.
• Geniş/şimdiki zaman partisipten ayırt etmek için "kaybolmuş" da denebilir.
• Tip 4 fiil olduğu için ta ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre nnut/nnyt ekleyerek kadota fiilinden partisipi (sıfat fiili) oluşturuyoruz ve kadonnut oluyor.
• kadonneen: kaybın
• Sonunda ut/yt olan bazı kelimeleri genitif yapmak için bunların yerine een geldiği Finceye giriş aşamasında öğreniliyordu. Buradaki nut partisipin de bir farkı yok.
• kadonneen kissan: kayıp kedinin 
• Cümle herhangi bir şekilde devam edebilir.
• Kediyi tanımlayan sıfat, kediyle aynı halde bulunacağı için, kedinin dediğimizde kedi nasıl genitif haldeyse kayıp da aynı şekilde genitif oluyor.
• kadonneen ajan jäljillä: kayıp zamanın izinde
• kadonneen kissan valokuvan kanssa: kayıp kedinin fotoğrafı ile

Bir de tersinden bakalım, mesela syöneen hangi kelimeden türemiş olabilir?

• Sondaki harflere baktığımızda een görüyoruz, demek ki bir kelimenin genitif hali.
• Buradaki een ekinin, ut/yt ile biten kelimelerde, ut/yt harflerinin yerine geldiğini ve Fincedeki ünlü uyumunu bilmemiz gerekiyor tabii.   
• Şimdi syönyt diye bir kelimeye ulaştık.
• Buradaki nyt/nyt eklerinin Tip 2 fiilleri etken geçmiş zaman partisip yaptığını ve Tip 2 fiillerin da/dä ile bittiğini biliyorsak nyt ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre dä ekleyebiliriz.
• syödä: yemek
• syönyt: yemiş
• syöneen: yemiş olanın, yemişin
• Biraz anlamsız gelmiş olabilir ama sıfat fiil, genitif haldeki ismi tamamladığında anlam kazanacaktır.
• etanan syöneen miehen äiti: salyangoz yemiş olan adamın annesi
• Google translate bunu "yiyen" olarak çeviriyor. Türkçe olarak biz de muhtemelen bu şekilde ifade edeceğiz ama bunun aktif geçmiş zaman partisipin genitif hali olduğunu unutmamak gerekiyor, yani tam karşılığı "yemiş olan".
• myrkkyä syöneen jyrsijän mukana: zehir yemiş olan kemirgen ile 

Sıfat fiiller genitif halin kullanıldığı diğer durumlarda da karşımıza çıkabilir.

• puhuneen→puhunut→puhua
• Hem Tip 1 hem Tip 2 fiillerde nut/nyt geldiği için fiillerin mastar halini iyi bilmek gerekiyor. Puhunut kelimesini bulduktan sonra mastar halini puhuda zannetmemek için! Emin olamazsak ikisini de deneyip sözlüğe bakmak da mümkün.

Fincede ilk ve birinci

Bu yazının konusu Fincedeki ensi ve ensimmäinen kelimeleri.

İlk aşkım derken ensi, birinci sevgilim derken ensimmäinen kullanılabilir desem farkı anlatabilir miyim acaba? Aslında pek de öyle karıştırılacak kelimeler de değil ama, İngilizce kaynaklardan çalışırken benim için sıkıntı olmuştu çünkü ikisinin de karşılığı aynı kelimeydi. Halbuki Türkçede aynı sorunla karşılaşmıyoruz.

ensi-ilta

• ensimmäinen: birinci 
• Bir sıra sayısı ve bir sıfattır. Toinen, kolmas yani ikinci, üçüncü... diye devam edebilir.
• Önceki anlamına da gelir. Jälkimmäinen de sonraki anlamındadır. 
  
• Zıddı viimeinen yani sonuncudur.
• Ensimmäinen maailmansota: Birinci dünya savaşı
  
• ensi: ilk
• Sıralamada kullanılmaz, yine bir sıfattır.
• Diğer anlamları: gelecek, ertesi, önümüzdeki
• Zıddı olan kelime viime yani sondur.
• Auringon ensisäteet: Güneşin ilk ışıkları

Her iki kelimeyi birden içeren bir cümleye bakalım:

• Syksyn ensimmäinen ensi-ilta! Sonbaharın birinci ilk-gösterimi!
• Bu yazıyı aldığım internet sitesinde, bu sezon gösterime girecek yeni filmlerden birincisinin, ilk defa seyirciye sunulacağı akşamın reklamı yapılıyordu. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• ensimmäinen: birinci, önceki 
• toinen: ikinci
• kolmas: üçüncü
• jälkimmäinen: sonraki
• viimeinen: sonuncu
• ensi: ilk, diğer, gelecek, önümüzdeki
• viime: son
• maailmansota: birinci dünya savaşı 
• maailman: dünyanın, genetiivi (maailma)
• sota: savaş
• auringon: güneşin, genetiivi (aurinko)
• ensisäteet: ilk ışıklar
• syksyn: sonbaharın, genetiivi (syksy)
• ilta: akşam
• ensi-ilta: ilk gösterim, prömiyer

Fincede sıfatların isimlerle uyumu

Bu yazının konusu Fincede sıfatların halleri ve hal belirten ekleri.

Fincede de aynı Türkçedeki gibi ismin halleri var fakat, bu haller ve hal ekleri sıfatlarda ve sayılarda da kullanılıyor. Bütün sıfatlar ve sayılar, başına geldikleri ve niteledikleri isimle aynı halde bulunuyor yani aynı ekleri alıyor. Önceki yazılarımda bundan yeri geldikçe bahsetmiş ve kısaca giriş yapmıştım ama bu yazıyla konuyu daha geniş olarak ele almak istedim.

Sıfatlar ve sayılar deyince aklımıza neler gelmeli, bir fikir vermesi için aşağıda gösterdim.*

• Sıfatlar
• Niteleme sıfatları (Örn. lezzetli)
• Karşılaştırma sıfatları (Örn. daha lezzetli)
• En üstünlük sıfatları (Örn. en lezzetli)
• Renkler
• Sayılar
• Asıl sayılar (beş)
• Sıra sayıları (beşinci)
• Kesir sayı sıfatları (beşte bir)
• Diğerleri (bilmediklerim veya unuttuklarım)

Korissa ovat herkullisia tuoreita hedelmiä 

Bir niteleme sıfatının hallerini topluca aşağıda görebilirsiniz. Daha aşağıda da örnek cümle ve cümlecikler bulunuyor. Örneklerde hemen her hali, her sıfat çeşidini ve çoğulları kullanmaya çalıştım. Ek alırken, ünlü uyumu, harf düşmesi veya değişiklikleri açısından isimlerle sıfatlar arasında bir fark yok. Aşağıda göreceğiniz sıfat -nen ile biten bir kelime olduğu için, aynı harflerle biten isimlerle aynı değişikliklere uğruyor. 

herkullinen: lezzetli		tekil	çoğul
dilbilgisi halleri
nominatiivi		herkullinen	herkulliset
genetiivi		herkullisen	herkullisten herkullisien
partitiivi		herkullista	herkullisia
akkusatiivi	nom.	herkullinen	herkulliset
	gen.	herkullisen
yer bildiren haller
inessiivi		herkullisessa	herkullisissa
elatiivi		herkullisesta	herkullisista
illatiivi		herkulliseen	herkullisiin
adessiivi		herkullisella	herkullisilla
ablatiivi		herkulliselta	herkullisilta
allatiivi		herkulliselle	herkullisille
marjinal haller
essiivi		herkullisena	herkullisina
translatiivi		herkulliseksi	herkullisiksi
instruktiivi		-	herkullisin
abessiivi		herkullisetta	herkullisitta
komitatiivi		-	herkullisine

Bir sıfatın, nitelediği isimle aynı halde bulunması:

• Herkulliset mansikat ovat korissa: Lezzetli çilekler sepette 
• nominatiivi çoğul
• herkullisien kalojen nimet: lezzetli balıkların isimleri
• genetiivi çoğul
• herkullisia hedelmiä: lezzetli meyveler
• partitiivi çoğul
• herkullisista vihanneksista: lezzetli sebzelerden
• elatiivi çoğul
• Herkullisissa vanukkaissa on vaniljaa: Lezzetli pudinglerde vanilya vardır.
• inessiivi çoğul

Bir değil de iki sıfat olursa ikisi de nitelediği isimle aynı halde bulunuyor:

• Herkulliset punaiset mansikat ovat korissa: Lezzetli kırmızı çilekler sepette
• nominatiivi çoğul
• herkullisimman ensimmäisen kalan nimi: en lezzetli birinci balığın ismi
• genetiivi tekil
• Herkullisimman yukarıdaki tabloda yok tabii, çünkü lezzetli değil, en lezzetli sıfatının genetiivi hali. 
• pari herkullista punaista hedelmää: birkaç lezzetli kırmızı meyve
• partitiivi tekil

Biraz daha zorlayalım, sıfatlarımız üç olsun, yapı değişmiyor:

• viidellä herkullisella punaisella luumulla on lehtiä: beş (tane) lezzetli kırmızı erikte yaprak var
• adessiivi tekil
  
• Syöttekö tätä herkullisena uutena halpana jälkiruoana: Bunu lezzetli, yeni, ucuz (bir) tatlı olarak mı yiyorsun? 
• essiivi, tekil İpucu: Essiivi, ….. olarak anlamına geliyor ve -na/nä eki ile yapılıyor.
• Bizimki ekmeğe SANA sürmüş, üstüne de toz şeker ekmiş. Finlandiyalı da ne bilsin, soruyor tabii.
• Muutan sen herkulliseksi lämpimäksi terveelliseksi keittoksi: Bunu lezzetli, sıcak, sağlıklı bir çorbaya dönüştüreceğim 
• translatiivi tekil İpucu: Translatiivi -ksi eki ile yapılıyor ve bir şeyden veya bir durumdan bir başkasına geçişi ifade etmek için kullanılıyor.
• Bizimki bu defa da kalmış pilavdan domatesli pirinç çorbası yapacak herhalde 😊

Bazı sıfatlar bu kuralın dışında kalır. Bunlardan en yaygın olanları:

• ensi (birinci)
• eri (farklı)
• joka (her)
• koko (bütün)
• pikku (ufak)
• viime (sonuncu)

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları: 

• syöttekö: yiyor musun (syödä: yemek)
• -ko/-kö: mı, mi/mu, mü
• tätä: tämä (bu), partitiivi tekil
• sen: se (o), akkusatiivi tekil
• muuttua: değişmek, değiştirmek, dönüşmek

● kala: balık	● punainen: kırmızı
● keitto: çorba	● herkullinen: lezzetli; herkullisin: en lezzetli
● hedelmä: meyve	● ensimmäinen: birinci
● mansikka: çilek	● viisi: beş
● luumu: erik	● uusi: yeni
● vihannes: sebze	● halpa: ucuz
● vanukas: puding	● lämmin: ılık
● jälkiruoka: tatlı (yiyecek)	● terveellinen: sağlıklı
● vanilja: vanilya	● kori: sepet
● lehti: yaprak	● nimi: ad

Yirmi beş Fince sıfat

*Bu liste sıfatların Türkçe veya Fince dilbilgisi açısından bir sınıflaması değildir. 

Fince zarflar

Bu yazının konusu Fincede sıfatlara ek getirerek oluşturulan zarflar.

Fincede bir şeyin nasıl (miten) olduğunu gösteren zarfların önemli bir kısmı, ilgili sıfatın -sti eki ile birleştirilmesiyle sayesinde oluşturuluyor; Türkçede -ce/-ca eki getirilerek oluşturulduğu gibi. 

• helppo→helposti
• kolay→kolayca
• hidas→hitaasti
• yavaş→yavaşça
• selvä→selvästi
• açık→açıkça 

Aynı -sti eki ile oluşturulan Fince zarfların Türkçe karşılıkları her zaman -ce/-ca eki almayabiliyor ama bırakalım bunu Finler düşünsün. Biz konuyu biliyoruz artık.

• nopea→nopeasti
• çabuk→çabucak 
• kiire→kiireesti
• acele→alelacele, aceleyle 
• mahdollinen→mahdollisesti
• muhtemel→muhtemelen 
• huono→huonosti
• kötü→kötü bir şekilde 
• iloinen→iloisesti
• neşeli→neşeyle 

Bizim açımızdan Fince kelimelerin böyle ek alması durumunda ve fiil çekimlerinde belli harflerde ortaya çıkan değişiklikler önemli. Malum harfler, malum değişiklikler! Zaten bu nedenle yazının başında -sti eklenmesi dememiştim de, özellikle "ilgili sıfatın -sti eki ile birleştirilmesi" demiştim.

Sıfatlar zarfa dönüşürken bazı harf değişimleri oluyor. 

• Helppo, p harflerinden birini kaybederek helposti olmuş. 
• Hidas, d harfini kaybedip t almış ve iki "a" ile yazılarak hitaasti olmuş 
• Kiire, bir "e" daha alarak kiireesti olmuş. 
• Iloinen ve mahdollinen kelimelerinin sonundaki -nen yerine -se gelmiş, -sti bunun arkasına koyulmuş. Böylece bunlar iloisesti ve mahdollisesti olmuş. 

Bu harf düşmesi ve harf değişimleri nedir derseniz, Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam yazısından fikir edinebilirsiniz.

Bazı sıfatlar ve aynı sıfatlardan türetilmiş zamirlerle kurulmuş örnek cümleler aşağıda. 

• Hän on iloinen: O neşeli
• Hän hymyile iloisesti: O neşeyle gülümsedi 
• Hän on nopea: O hızlı 
• Hän juoksi nopeasti: O hızla koştu 
• Hän on hidas: O yavaş
• Hän kävelee hitaasti: O yavaş(ça) yürüyor. 

Zarflar bu kadar değil tabii. "Zarflar, fiile yöneltilen neden, ne zaman, nereye, ne kadar ve nasıl sorularının cevaplarını oluşturur" diye açıklanmış. Ben burada, ek alarak oluşturulduğu için özel olan zarf türlerine yer verdim. Diğer zarfları ayrı kelimeler olarak başka başlıklar altında öğreniyoruz zaten. Örneğin, zaman zarflarının önemli bir kısmını Fince bu gece yazısında vermiştim.

Başka ne gibi zarflar var derseniz, Wiktionary'nin Fince zarflar bölümünde istemediğiniz kadar bulabilirsiniz. Bir zarfı tıkladığınızda "Etymology" başlığı altında zarfın kökeni olan kelimeyi gösteriyor. Fince sıfatlarla ilgili yazımda verdiğim sıfatlardan oluşturulabilecek zarflar nasıl olabilir diye de bir bakabilirsiniz.

Fince temel renkler

Bu yazıda Fince temel renkleri ve renklerle ilgili bazı sıfat ve fiilleri öğreniyoruz.

Bu konuyu ve diğer konuları web sitemde de bulabilirsiniz: Fincede Renkler | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Väriliidut

• valkoinen: beyaz 
• keltainen: sarı
• oranssi: turuncu
• vaaleanpunainen/pinkki: pembe 
• punainen: kırmızı
• vihreä: yeşil
• sininen: mavi
• violetti: mor 
• ruskea: kahverengi
• harmaa: gri
• musta: siyah

Fince renk (väri) ve renkler (värit) demişken, Türkçeye "renkli" olarak çevrilebilecek iki sıfatımız var sırada, fakat anlamları farklı, bunları açıklayayım:

• värikäs: renkli; canlı, belirgin ve değişik renkleri olan
• värillinen: renkli; siyah, beyaz ve gri dışındaki bir renkte olan

Türkçede toprak rengi, krem rengi gibi klasikleşmiş renk tarifleri vardır. Kendimiz de bir rengi ifade etmek için benzetmeler yapabiliriz, çiğ kıyma rengi mesela, benim şimdi aklıma geldi örnek ararken. İşte bu gibi durumlarda da aşağıdaki sıfat kullanılıyormuş. 

• värinen: renginde 

Bu sıfatın kullanımına Wiktionary'den bir örnek, kypsän kirsikan värinen: olgun kiraz renginde. İpucu: Kirsikka bu durumda kirsikan olarak genitif yani genitiivi halde kullanılıyor. Böylece aslında kiraz renginde değil, kirazın renginde demiş oluyoruz. Sıfatlar da isimle aynı halde bulunmak zorunda olduğundan, kypsä da genitif halde kullanılarak kypsän oluyor. Sonuçta, "olgunun kirazın renginde" demiş oluyoruz.

Son sıfatımız yine bir ipucu ile birlikte geliyor. İpucu: Kelimelerin sonuna -ton ve ünlü uyumuna göre gerekirse -tön ekleri getirilerek bir şeyin yokluğunu belirten kelimeler yapılabiliyor.

• väritön: renksiz

Renklerle ilgili iki de fiilimiz var. Bunların şimdiki/geniş zaman ve geçmiş zaman* birinci tekil şahıs çekimlerini de verdim.

• värittää: renklendirmek (soyut anlamda da, daha canlı, hoş hale getirmek)
• väritän, väritin
• värjätä: rengini değiştirmek
• värjään, värjäsin

Kahverenginin bazı tonlarının ve başka sıfatların olduğu bir test için tıklayınız.

*Zaman belirten kelimelerle birlikte kullanılan geçmiş zaman

Fince Test 1

Biraz da Fince test yapalım. Fotoğrafta bir nesne var. Bu nesneyle ilgili sorulara cevap verelim. Dikkat! Birden çok doğru cevap olabilir. 

Soruların ne anlama geldiğini ve cevaplarını sözlükten, internetten ve aşağıdaki bağlantılardan yararlanarak bulabilirsiniz. Ben kendim buldum, siz de öyle yapın diye bu testi hazırladım. İnsan kendi araştırınca daha iyi öğreniyor. Cevapları bulamazsanız veya kafanıza takılan bir şey varsa yorum bırakabilirsiniz. En kısa sürede cevap vermeye çalışırım. Kolay gelsin.

1. Mikä tämä on?

    a. Tämä on kukkaro

    b. Tämä on lompakko

    c. Tämä on käsilaukku

    d. Tämä on reppu

    e. Tämä on korttikotelo

2. Mitkä ovat oikein?

    a. Se on nahkaa

    b. Se on tyhjä

    c. Se on uusi

    d. Se on auki

    e. Se on kallis

3. Mitä väriä tämä on?
    a. Tämä on ruosteenruskea
    b. Tämä on ruskea
    c. Tämä on vaaleanruskea
    d. Tämä on kastanjanruskea
    e. Tämä on tumman ruskea
4. Mistä voit ostaa sen?
    a. Ostokeskuksesta
    b. Tavaratalosta
    c. Lihakaupasta
    d. Kirpputorilta
    e. Herkkukaupasta

Soruları anlamaya ve/veya cevaplamaya yardımcı olabilecek bağlantılar:

Soru ve cevaplarda geçen "on" nedir?
1. sorunun cevabını görsellerden bulsak

fince-iyi-kotu-ve-cirkin-sfatlar
3. soruda ne diyor
4. sorudaki -stä ve -sta ekleri
Fince-Türkçe sözlük