Fincede Genitif Halin Oluşturulması

Fincede Genitif yani Genetiivi halin oluşturulması

Bu halin esas eki -n harfi olmakla beraber kelimelerin sonundaki harflere göre bazı değişiklikler yapıldıktan sonra -n eklenebiliyor. Bunlarla ilgili gruplandırmayı ve ilgili örnekleri aşağıda bulabilirsiniz. Ünlü uyumu ve ünsüz değişimi kuralları da geçerli. Her gruptan birkaç kelimeyi ve genitif halini ezberlerseniz başka kelimelerle karşılaştığınızda bunları genitif yapabilir veya genitif haldeki bir kelimeyle karşılaştığınızda bu kelimenin yalın halini belirleyebilirsiniz.

Sesli harfle biten kelimeler

• -a/-ä, -u/-y, -o/-ö ile biten kelimelerin sonuna -n ekleniyor.
  • kala-kalan: balık-balığın
• Sonunda -e olan kelimelere bir -e daha eklendikten sonra -n ekleniyor.
  • huone-huoneen: oda-odanın
• Sonunda -i olan yeni kelimelere -n ekleniyor.
  • kahvi-kahvin: kahve-kahvenin
• Sonunda -i olan eski kelimelerde -i harfinin yerini -e alıyor ve sonra -n ekleniyor (-si ile biten kelimeler hariç).
  • suomi-suomen: Finlandiya-Finlandiya’nın
• Sonunda -si olan eski kelimelerde -si yerine -de geliyor ve sonra -n ekleniyor.
  • vesi-veden: su-suyun
  • uusi-uuden: yeni-yeninin
  • vuosi-vuoden: yıl-yılın

Sessiz harfle biten kelimeler

-in

• Sonunda -in olan kelimelerde -in yerine -imen geliyor.
  • puhelin-puhelimen: telefon-telefonun

-as/äs veya -is

• Sonunda -as olan kelimelerde -as yerine -aan geliyor.
  • taivas-taivaan: gökyüzü-gökyüzünün
• Sonunda -is olan kelimelerin bir kısmında -is yerine -iin ekleniyor.
  • saalis-saaliin: av-avın
  • valmis-valmiin: hazır-hazırın

-us/-ys

• Sonunda -us/-ys olan bir grup kelimede -us/-ys yerine -uden geliyor. Bunlar sıfattan türetilmiş olan kelimeler.
  • ystävyys-ystävyyden: arkadaşlık-arkadaşlığın

-is veya -os/ös veya -us/-ys

• Sonunda -is olan kelimelerin bir kısmında -is yerine -iksen geliyor.
  • roskis-roskiksen: çöp tenekesi-çöp tenekesinin
  • jänis-jäniksen: yabani tavşan-yabani tavşanın
• Sonunda -os/-ös olan kelimelerde –os yerine –oksen geliyor.
  • ostos-ostoksen: alışveriş-alışverişin (satın alınan mal)
• Sonunda -us/-ys olan bir grup kelimede -us/-ys yerine -uksen geliyor.
  • vastaus-vastauksen: cevap-cevabın
  • kysymys-kysymyksen: soru-sorunun

-ut/-yt

• Sonunda -ut/-yt olan bir grup kelimede -ut/-yt yerine -een geliyor. Bunlar genellikle bir fiilden türetilen kelimeler.
  • väsynyt-väsyneen: yorgun-yorgunun
• Sonunda -ut/-yt olan bir grup kelimede ise -ut/-yt yerine -uen/-yen geliyor.
  • ohut-ohuen: ince-incenin      
  • lyhyt-lyhyen: kısa-kısanın

-nen

• Sonunda -nen olan kelimelerde -nen yerine -sen ekleniyor.
  • nainen-naisen: kadın-kadının
  • suomalainen-suomalaisen: Fin-Fin’in

-ton veya -tar

• Sonunda -ton olan kelimelerde -ton yerine -ttoman geliyor.
  • rahaton-rahattoman: parasız-parasızın
• Sonunda -tar olan kelimelerde -tar yerine -ttaren geliyor.
  • tytär-tyttären: kız-kızın

Sessiz harfle biten yabancı isimler ve dışarıdan alınmış kelimeler

• Kelimenin sonuna -in koyuluyor. 
  • Facebook-Facebookin
  • Ahmet-Ahmetin

Fincede Yasaklamak Fiili

Fincede Yasaklamak Fiili

• Asetus kieltää 23 uutta muuntohuumetta. ― Yönetmelik yeni değiştirilmiş 23 ilacı yasaklıyor.
• Sayılardan sonra partitifle devam edileceği kuralına uygun bir cümle.
• muuntohuume→muuntohuumetta

• He voivat kieltää sinua vuokraamasta. ― Onlar sana + kiralamaktan menedebilirler.
• Birine yasaklamak partitifle belirtiliyor: sinua
• Neyin yasaklandığı kısmı "bir şeyden men etmek" şeklindeki kullanımla yani elatifle devam ediyor: vuokraamasta
• Uusi laki kieltää portugalilaispomoja soittelemasta työajan ulkopuolella. ― Yeni kanun Portekizli patronlara + iş saatlerinin dışında aramaktan menediyor.
• portugalilaispomoja: çoğul partitif  
• soittelemasta 

• Kielletään tekniikka. ― Teknolojiyi yasaklayalım.
• Emir kipi varsa cümlenin nesnesinin (genelde) nominatif olması gerektiği belirtiliyor. 
• Doğru ama, aslında buradaki nominatif değil, nominatif görünümlü akuzatiftir. 
• Kielletään tekniikka derken Türkçede de Fincede de teknolojiyi yasaklayalım demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor). Bunu bilmek, söyleyiş biçiminin iki dilde aslında aynı olduğunu anlamayı sağlıyor. Fincede "teknoloji yasaklayalım", Türkçede "teknolojiyi yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "teknolojiyi" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan nominatif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, nominatifle aynı olması.   

• Viro kieltää turkistarhauksen. ― Estonya kürk çiftçiliğini yasaklıyor.
• Düz cümlenin nesnesi genitif halde. 
• turkistarhaus→turkistarhauksen
• Aslında buradaki genitif değil, genitif görünümlü akuzatiftir. 
• Turkistarhauksen derken Türkçede de Fincede de "kürk çiftçiliğini yasaklıyor" demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor).  Fincede "kürk çiftçiliğinin yasaklayalım", Türkçede "kürk çiftçiliğini yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "kürk çiftçiliğini" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan genitif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, genitifle aynı olması.   

• Lääkäri kielsi kuningatar Elisabetilta rakkaan harrastuksen. ― Doktor, Kraliçe Elizabeth'ten sevilen bir hobiyi menetti.
• Silmälääkäri kielsi minulta ajamisen. ― Göz doktoru benden araba sürmeyi yasakladı.
• Neyin kimden menedildiği veya yasaklandığı tersine dönmüş ama böyle de bir ifade biçimi var. 
• Kimden yasakladığı ablatif ekiyle, neyi yasakladığı genitif görünümlü akuzatif ekiyle yani Türkçedeki i hali ekiyle belirtiliyor. 

Fincede NUT Partisipin Genitif Hali

Partisip, bir fiilin cümlede sıfat olarak kullanılan hali olarak tanımlanıyor ve Türkçeye sıfat fiil veya ortaç olarak da çevriliyor. Sıfat haline gelince de, ismin bütün hallerinde çekilebiliyor. Bu yazıyla, kısaca nut partisiippi denen bu yapının etken şeklinin genitif halini inceliyorum. Örnek vermek gerekirse "kayıp kedinin" demeyi öğreniyorum.

• kadota: yok olmak, ortadan kaybolmak, kaybolmak
• kadonnut: kayıp
• Etken geçmiş zaman partisip ya da 2. partisipin etken şekli.
• Geniş/şimdiki zaman partisipten ayırt etmek için "kaybolmuş" da denebilir.
• Tip 4 fiil olduğu için ta ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre nnut/nnyt ekleyerek kadota fiilinden partisipi (sıfat fiili) oluşturuyoruz ve kadonnut oluyor.
• kadonneen: kaybın
• Sonunda ut/yt olan bazı kelimeleri genitif yapmak için bunların yerine een geldiği Finceye giriş aşamasında öğreniliyordu. Buradaki nut partisipin de bir farkı yok.
• kadonneen kissan: kayıp kedinin 
• Cümle herhangi bir şekilde devam edebilir.
• Kediyi tanımlayan sıfat, kediyle aynı halde bulunacağı için, kedinin dediğimizde kedi nasıl genitif haldeyse kayıp da aynı şekilde genitif oluyor.
• kadonneen ajan jäljillä: kayıp zamanın izinde
• kadonneen kissan valokuvan kanssa: kayıp kedinin fotoğrafı ile

Bir de tersinden bakalım, mesela syöneen hangi kelimeden türemiş olabilir?

• Sondaki harflere baktığımızda een görüyoruz, demek ki bir kelimenin genitif hali.
• Buradaki een ekinin, ut/yt ile biten kelimelerde, ut/yt harflerinin yerine geldiğini ve Fincedeki ünlü uyumunu bilmemiz gerekiyor tabii.   
• Şimdi syönyt diye bir kelimeye ulaştık.
• Buradaki nyt/nyt eklerinin Tip 2 fiilleri etken geçmiş zaman partisip yaptığını ve Tip 2 fiillerin da/dä ile bittiğini biliyorsak nyt ekini çıkarıp ünlü uyumuna göre dä ekleyebiliriz.
• syödä: yemek
• syönyt: yemiş
• syöneen: yemiş olanın, yemişin
• Biraz anlamsız gelmiş olabilir ama sıfat fiil, genitif haldeki ismi tamamladığında anlam kazanacaktır.
• etanan syöneen miehen äiti: salyangoz yemiş olan adamın annesi
• Google translate bunu "yiyen" olarak çeviriyor. Türkçe olarak biz de muhtemelen bu şekilde ifade edeceğiz ama bunun aktif geçmiş zaman partisipin genitif hali olduğunu unutmamak gerekiyor, yani tam karşılığı "yemiş olan".
• myrkkyä syöneen jyrsijän mukana: zehir yemiş olan kemirgen ile 

Sıfat fiiller genitif halin kullanıldığı diğer durumlarda da karşımıza çıkabilir.

• puhuneen→puhunut→puhua
• Hem Tip 1 hem Tip 2 fiillerde nut/nyt geldiği için fiillerin mastar halini iyi bilmek gerekiyor. Puhunut kelimesini bulduktan sonra mastar halini puhuda zannetmemek için! Emin olamazsak ikisini de deneyip sözlüğe bakmak da mümkün.

Fince temel renkler

Bu yazıda Fince temel renkleri ve renklerle ilgili bazı sıfat ve fiilleri öğreniyoruz.

Bu konuyu ve diğer konuları web sitemde de bulabilirsiniz: Fincede Renkler | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Väriliidut

• valkoinen: beyaz 
• keltainen: sarı
• oranssi: turuncu
• vaaleanpunainen/pinkki: pembe 
• punainen: kırmızı
• vihreä: yeşil
• sininen: mavi
• violetti: mor 
• ruskea: kahverengi
• harmaa: gri
• musta: siyah

Fince renk (väri) ve renkler (värit) demişken, Türkçeye "renkli" olarak çevrilebilecek iki sıfatımız var sırada, fakat anlamları farklı, bunları açıklayayım:

• värikäs: renkli; canlı, belirgin ve değişik renkleri olan
• värillinen: renkli; siyah, beyaz ve gri dışındaki bir renkte olan

Türkçede toprak rengi, krem rengi gibi klasikleşmiş renk tarifleri vardır. Kendimiz de bir rengi ifade etmek için benzetmeler yapabiliriz, çiğ kıyma rengi mesela, benim şimdi aklıma geldi örnek ararken. İşte bu gibi durumlarda da aşağıdaki sıfat kullanılıyormuş. 

• värinen: renginde 

Bu sıfatın kullanımına Wiktionary'den bir örnek, kypsän kirsikan värinen: olgun kiraz renginde. İpucu: Kirsikka bu durumda kirsikan olarak genitif yani genitiivi halde kullanılıyor. Böylece aslında kiraz renginde değil, kirazın renginde demiş oluyoruz. Sıfatlar da isimle aynı halde bulunmak zorunda olduğundan, kypsä da genitif halde kullanılarak kypsän oluyor. Sonuçta, "olgunun kirazın renginde" demiş oluyoruz.

Son sıfatımız yine bir ipucu ile birlikte geliyor. İpucu: Kelimelerin sonuna -ton ve ünlü uyumuna göre gerekirse -tön ekleri getirilerek bir şeyin yokluğunu belirten kelimeler yapılabiliyor.

• väritön: renksiz

Renklerle ilgili iki de fiilimiz var. Bunların şimdiki/geniş zaman ve geçmiş zaman* birinci tekil şahıs çekimlerini de verdim.

• värittää: renklendirmek (soyut anlamda da, daha canlı, hoş hale getirmek)
• väritän, väritin
• värjätä: rengini değiştirmek
• värjään, värjäsin

Kahverenginin bazı tonlarının ve başka sıfatların olduğu bir test için tıklayınız.

*Zaman belirten kelimelerle birlikte kullanılan geçmiş zaman