Fincede Yasaklamak Fiili

Fincede Yasaklamak Fiili

• Asetus kieltää 23 uutta muuntohuumetta. ― Yönetmelik yeni değiştirilmiş 23 ilacı yasaklıyor.
• Sayılardan sonra partitifle devam edileceği kuralına uygun bir cümle.
• muuntohuume→muuntohuumetta

• He voivat kieltää sinua vuokraamasta. ― Onlar sana + kiralamaktan menedebilirler.
• Birine yasaklamak partitifle belirtiliyor: sinua
• Neyin yasaklandığı kısmı "bir şeyden men etmek" şeklindeki kullanımla yani elatifle devam ediyor: vuokraamasta
• Uusi laki kieltää portugalilaispomoja soittelemasta työajan ulkopuolella. ― Yeni kanun Portekizli patronlara + iş saatlerinin dışında aramaktan menediyor.
• portugalilaispomoja: çoğul partitif  
• soittelemasta 

• Kielletään tekniikka. ― Teknolojiyi yasaklayalım.
• Emir kipi varsa cümlenin nesnesinin (genelde) nominatif olması gerektiği belirtiliyor. 
• Doğru ama, aslında buradaki nominatif değil, nominatif görünümlü akuzatiftir. 
• Kielletään tekniikka derken Türkçede de Fincede de teknolojiyi yasaklayalım demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor). Bunu bilmek, söyleyiş biçiminin iki dilde aslında aynı olduğunu anlamayı sağlıyor. Fincede "teknoloji yasaklayalım", Türkçede "teknolojiyi yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "teknolojiyi" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan nominatif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, nominatifle aynı olması.   

• Viro kieltää turkistarhauksen. ― Estonya kürk çiftçiliğini yasaklıyor.
• Düz cümlenin nesnesi genitif halde. 
• turkistarhaus→turkistarhauksen
• Aslında buradaki genitif değil, genitif görünümlü akuzatiftir. 
• Turkistarhauksen derken Türkçede de Fincede de "kürk çiftçiliğini yasaklıyor" demiş oluyoruz ve akuzatif hal kullanmış oluyoruz (akuzatife Türkçede ismin i hali deniyor).  Fincede "kürk çiftçiliğinin yasaklayalım", Türkçede "kürk çiftçiliğini yasaklayalım" denmiyor. İki dilde de "kürk çiftçiliğini" deniyor. Fincedeki durum, akuzatifin iki şeklinden biri olan genitif görünümlü akuzatifin, adından da anlaşılacağı gibi, genitifle aynı olması.   

• Lääkäri kielsi kuningatar Elisabetilta rakkaan harrastuksen. ― Doktor, Kraliçe Elizabeth'ten sevilen bir hobiyi menetti.
• Silmälääkäri kielsi minulta ajamisen. ― Göz doktoru benden araba sürmeyi yasakladı.
• Neyin kimden menedildiği veya yasaklandığı tersine dönmüş ama böyle de bir ifade biçimi var. 
• Kimden yasakladığı ablatif ekiyle, neyi yasakladığı genitif görünümlü akuzatif ekiyle yani Türkçedeki i hali ekiyle belirtiliyor. 

Fincede Sen Hiç Seyahat Ettin Mi

Bu yazıda "Sen hiç seyahat ettin mi" kalıbı, bu kalıpla soru cümlesi kurarken kullanılabilecek yapılar ve soruya nasıl cevap verilebileceği var. 

Oletko koskaan matkustanut? Sen hiç seyahat ettin mi?

• koskaan: hiç
• matkustaa: seyahat etmek, yolculuk yapmak
• olet matkustanut: matkustaa fiilinin perfekti adı verilen geçmiş zaman çekimi
• matkustanut: nut partisiippi, 2. partisiippi denen hal 
• Dün, geçen yıl gibi zaman belirten kelimeler kullanılmadığı için bunu "Sen hiç seyahat etmiş miydin" diye çevirmek de mümkün.

Dilbilgisi açısından konunun özeti yukarıdaki şekilde.

Soruya basitçe cevap verme şekilleri:

• Oletko koskaan matkustanut? Sen hiç seyahat ettin mi?
• Kyllä. Evet.
• En. Hayır.
• Ehkä. Belki.
• En halua kertoa. Söylemek istemiyorum. 
• Olen matkustanut lapsena. Çocukken seyahat ettim.

Çeşitli hallerin ve diğer yapıların kullanıldığı soru örnekleri:

• Inessiivi
• Oletko koskaan matkustanut Israelissa? Sen hiç İsrail'de seyahat ettin mi? 
• Elatiivi
• Oletko koskaan matkustanut maasta? Sen hiç ülkeden seyahat ettin mi?
• Sen hiç yurt dışına çıktın mı?
• Illatiivi
• Oletko koskaan matkustanut Italiaan? Sen hiç İtalya'ya yolculuk yaptın mı?
• Adessiivi
• Oletko koskaan matkustanut junalla? Sen hiç trenle seyahat ettin mi?
• Prepositio
• Oletko koskaan matkustanut ilman matkareittiä? Sen hiç yolcu rehberi (gezi programı) olmadan seyahat ettin mi?
• Postpositio
• Oletko koskaan matkustanut lemmikin kanssa? Sen hiç evcil hayvanla birlikte seyahat ettin mi?
• Adverbi (zarf)
• Oletko koskaan matkustanut yksin? Sen hiç yalnız seyahat ettin mi?
• 3. infinitiivi adessiivi
• Oletko koskaan matkustanut liftaamalla? Sen hiç otostop yaparak seyahat ettin mi?
• liftata: otostop yapmak
• 3. infinitiivi abessiivi
• Oletko koskaan matkustanut taksilla maksamatta? Sen hiç taksiyle, ödeme yapmadan seyahat ettin mi?
• maksaa: ödemek

Fincede Zaman Belirten Ekler ve İlgili Fiiller

Bu yazıda, zaman belirten ekler almış kelimeleri ve bunlarla ilgili bir grup fiili içeren örnekler var. Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları da yazının sonunda yer alıyor. Zaman belirten eklerle ilgili detaylı bilgiyi web sitemde bulabilirsiniz.

• Aukioloajat: Arkisin 7-18, lauantaisin 9-15.
• Açık olduğu saatler: Hafta içi 7-18, cumartesileri 9-15.
• Avaamme lauantaisin klo 9.
• Cumartesi günleri sa. 9’da açıyoruz.
• Maaliskuussa sauna oli avoinna myös lauantaisin.
• Mart ayında sauna cumartesi günleri de açıktı.
• Mitä tehdä metsässä keväällä?
• İlkbaharda ormanda ne yapmalı?
• Asiakaspalvelumme on suljettu perjantaina 22.5.2020.
• Müşteri hizmetlerimiz 22 Mayıs 2020 Cuma günü kapalıdır.
• Varaus alkaa perjantaina klo 10 ja loppuu sunnuntaina klo 24.
• Rezervasyon cuma günü sa. 10:00’da başlar ve pazar günü gece yarısı sona erer.
• Festivaali alkaa huomenna lauantaina 29.5. klo 11.
• Festival yarın, 29.5 Cumartesi günü sa. 11’de başlıyor.
• Kyyjärven apteekki palvelee myös lauantaisin.
• Kyyjärvi eczanesi cumartesi günleri de hizmet vermektedir.
• Laboratoriot palvelevat lauantaisin vain ajanvarauksella.
• Laboratuvarlar cumartesi günleri sadece randevuyla hizmet vermektedir(ler).
• Illallista tarjoilemme keskiviikosta lauantaihin.
• Çarşambadan cumartesiye akşam yemeği servis ediyoruz.
• Toimitus tapahtuu torstaisin.
• Teslimat perşembe günleri olur.
• Mitä tällä viikolla tapahtuu?
• Bu hafta neler oluyor?
• Tällä viikolla juhlimme Pridea!
• Bu hafta Onur’u kutluyoruz! (LGBTİ+ Onur Haftası)
• Kyllä, se tapahtuu keväällä Tampereella.
• Evet, (o) ilkbaharda Tampere’de olacak (gerçekleşecek).
• Jätin hakemukseni viime maanantaina.
• Başvurumu geçen pazartesi teslim ettim.
• Rokotusaikoja voi varata myös arki-iltoihin.
• Aşı saatleri için hafta içi akşamlara da rezervasyon yapılabilir.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları

• ajanvaraus, ajanvarauksella: randevu, randevuyla
• apteekki: eczane
• asiakaspalvelu, asiakaspalvelumme: müşteri hizmetleri, müşteri hizmetlerimiz
• aukioloaika, aukioloajat: servis saati, servis saatleri
• avoinna: açık
• festivaali: festival
• hyvä: iyi
• joka: her
• laboratorio: laboratuvar
• maaliskuu, maaliskuussa: mart ayı, mart ayında
• metsä, metsässä: orman, ormanda
• mitä (p): ne
• myös: de, da, ilaveten
• Pride, Pridea (p): Onur (LGBTİ+Onur Haftası)
• päivisin: gündüzleri
• suljettu: kapalı
• toimitus: teslimat
• tämä: bu, tänä: essiivi, tekil
• vain: sadece
• varaus: rezervasyon
• viime: geçen, son

fiiller

• alkaa: başlamak
• avata: açmak
• juhlia: kutlamak
• jättää: bırakmak, teslim etmek
• loppua: bitmek, sona ermek
• lähteä: gitmek, ayrılmak
• olla: imek, olmak
• olla töissä: çalışmak, bir yerde
• palvella: hizmet vermek, servis yapmak
• tapahtua: olmak, gerçekleşmek
• tarjoilla: servis yapmak
• tehdä: yapmak
• työskennellä: çalışmak
• varata: rezervasyon yapmak, rezerve etmek, ayırtmak

Fince kulağa nasıl geliyor?

Bu yazının konusu Fincede duyularımızla algıladıklarımız ve ilgili fiillerin kullanımı. 

tuoksuu basilikalta

Bir şeyin nasıl göründüğünü, kulağa nasıl geldiğini, tadının neye benzediğini, kokusunun nasıl olduğunu, nasıl bir his verdiğini sormak ve tanımlamak için aşağıdaki açıklamaların ve örneklerin faydalı olacağını umuyorum. 

• Miltä sorusunu cevaplıyoruz.
• Nasıl görünüyor, tadı nasıl vb.
• Miltä, hangisinden, neden (ne+den) anlamındaki bir soru kelimesi. 
• Bu kelime, hangisi ve ne anlamındaki mikä kelimesinin ablatiivi hali. 
• Hem tekil, hem çoğul.
  
• Soruyu cevaplarken de yine ayrılma eklerinden ikincisi olan ablatiivi kullanıyoruz.
• fiil+ablatiivi
• Fiilden sonraki sıfat/isme getirilen -lta/-ltä ekleri ile -den/-dan anlamı veriliyor. 

näyttää: görünmek, görünmek bir şey gibi

• Tämä kiipeily näyttää vaikealta: Bu tırmanış zordan görünüyor
• Tırmanışı tanımlayan bir sıfat var.
• Merenranta näytti silloin laiminlyödyltä: Sahil o zaman ihmal edilmişten görünüyordu
• Geçmiş zamanı da örneklere alayım.
• Yine bir şeyin bize nasıl geldiği bir sıfatla tanımlanıyor.
• Lasten mielestä pilvet näyttävät puuvillalta: Çocuklara göre bulutlar pamuktan gibi görünüyor
• Bu defa bir şey başka bir şeye şekil olarak benziyor.
• İlgili kelimelerden:
• näkymä: görünüş
• ulkonäkö: dış görünüş

tuoksua: kokmak (güzel koku için)

• Keittiö tuoksuu tuoreilta mansikoilta: Mutfak tazeden çilekten kokuyor
• Bu örnekte koku, hem bir sıfat hem de bir isimle tanımlanıyor
• Hiuksesi tuoksuvat ihanilta: Saçın çok güzelden kokuyor
• Hiukset saç demek olup çoğul bir kelime olarak kullanılıyor.
• İlgili kelimelerden bazıları:
• tuoksu: koku, rayiha
tuoksukynttilä: kokulu mum 
• tuoksahtaa: hafifçe kokmak, çabuk kaybolan hafif bir kokunun gelmesi
• tuoksuva: hoş kokulu

Kokulu mumlarla ilgili kısa bir yazı: Tunnelmia ja tuoksuja: 6 ihanaa tuoksukynttilää | Koti & Keittiö (kotijakeittio.fi)

haista: kokmak (kötü koku için)

• Olohuone haisee tupakalta: Salonda tütünden kokuyor
• Neyin kokusu olduğunu söylüyoruz yani bir isim kullanıyoruz.
• Tütün kokusu hoş da gelebilir: Olohuone tuoksuu tupakalta
• İlgili iki kelime:
• haistelu: koklama, koklayış
• Haista paska! Si.tir git! 
• Kaba bir ifade, bilin ama kullanmayın derim.

kuulostaa: kulağa gelmek

• Hän kuulostaa iloiselta: Onun sesi kulağa neşeliden geliyor.
• Kohteesi kuulosti hyvältä: Hedefin kulağa iyiden geldi
• Hedefini, amacını olumlu karşıladım anlamında.
• kuulo: işitme (isim)

maistua: tadı olmak

• Tämä greippi maistuu happamalta: Bu greyfurt(un) ekşiden bir tadı var.
• Greyfurtun ekşi olduğunu söylemekle de yetinebiliriz: Tämä greippi on hapan.
• Tämä greippi maistuu ananakselta: Bu greyfurtun tadı ananas gibi
• Buraya kadar yazdıklarım anlaşılmıştır diye düşünerek Türkçe karşılığını yazdım. 
• Nämä greipit maistuvat happamilta: Bu greyfurtlar ekşilerden tat veriyor.
• Çoğulları ihmal etmeyelim.
• maku: tat (bir şeyin tadı), tat (duyu)
  

tuntua: hissedilmek, hissi vermek

• Tämä kangas ei tunnu nylonilta: Bu kumaş naylon hissi vermiyor.
• Örneklerde olumsuz cümlelere de sık sık yer vereceğim artık.
• Tämä lasi ei tuntunut aikaisemmin liukkaalta: Bu cam önceleri kaygan hissi vermiyordu.
• Herhalde aşınıp düzleşti. İpucu: Fiillerin belirli geçmiş zaman olumsuz çekimlerinde -nut/-nyt ekleri kullanılıyor.
• İlgili kelimelerden:
• tuntu: yapı, doku
• tuntuma: dokunuş, his
• tuntuinen: ... hissi veren

Miltä ile soru cümleleri:

• Miltä tämä seinä tuntuu: Bu duvar nasıl bir his veriyor?
• Miltä ilma näyttää: Hava nasıl görünüyor?
• Miltä jäätelö maistuu: Dondurmanın tadı nasıl/neye benziyor?
• Miltä täällä haisee: Burası ne kokuyor (kötü koku)?
• Miltä vauvat tuoksuvat: Bebekler ne kokuyor (güzel koku)? 
• Miltä meidän skenaario kuulostaa: Bizim senaryomuz kulağa nasıl geliyor?

Bu konunun devamı olan Fince zor mudur Fince mi zordur? yazımda hem duyularımızla algıladıklarımız hem de aynı kelimelerin farklı söz dizimleri ile oluşturulan soru cümlelerini bulabilirsiniz. 

Not: Bu fiillerin başka yakın anlamları ve kullanım şekilleri de olabilir. Bu yazıda neyin ne hissi verdiğini, neyi nasıl algıladığımızı ifade etmeyi öğreniyoruz. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

· aikaisemmin: önceleri, önceden	· miltä: nasıl
· ananas: ananas	· näkymä: görünüş
· greippi: greyfurt	· nämä: bunlar
· haista paska! Si.tir git!	· näyttää: görünmek
· haistaa: kötü kokmak (bir şey gibi)	· nylon: naylon
· haistelu: koklama, koklayış	· olohuone: salon, oturma odası
· hän: o	· pinta: yüzey
· hapan: ekşi	· seinä: duvar
· hiuksesi: saçın (hiukset)	· silloin: o zaman
· hyvä: iyi	· skenaario: senaryo
· ihana: çok güzel, harika	· täällä: burada
· ilma: hava	· tämä: bu
· iloinen: neşeli	· tuntu: yapı, doku
· jäätelö: dondurma	· tuntua: hissi vermek (bir şey)
· kangas: kumaş	· tuntuinen: ... hissi veren
· keittiö: mutfak	· tuntuma: dokunuş, his
· kiipeily: tırmanış	· tuoksahtaa: hafifçe kokmak, çabuk
· kohde: hedef	kaybolan hafif bir kokunun gelmesi
· kuulo: işitme (isim)	· tuoksu: koku, rayiha
· kuulostaa: kulağa (bir şey gibi) gelmek	· tuoksua: güzel kokmak (bir şey gibi)
· laiminlyöty: ihmal edilmiş	· tuoksukynttilä: kokulu mum
· lasi: cam	· tuoksuva: hoş kokulu
· maistua: tadı olması (bir şey gibi)	· tuore: taze
· maku: tat (bir şeyin tadı), tat (duyu)	· tupakka: sigara
· mansikka: çilek	· ulkonäkö: dış görünüş
· meidän: bizim	· vaikea: zor
· merenranta: sahil (denizin kenarı)	· vauva: bebek

Fincede sıfatların isimlerle uyumu

Bu yazının konusu Fincede sıfatların halleri ve hal belirten ekleri.

Fincede de aynı Türkçedeki gibi ismin halleri var fakat, bu haller ve hal ekleri sıfatlarda ve sayılarda da kullanılıyor. Bütün sıfatlar ve sayılar, başına geldikleri ve niteledikleri isimle aynı halde bulunuyor yani aynı ekleri alıyor. Önceki yazılarımda bundan yeri geldikçe bahsetmiş ve kısaca giriş yapmıştım ama bu yazıyla konuyu daha geniş olarak ele almak istedim.

Sıfatlar ve sayılar deyince aklımıza neler gelmeli, bir fikir vermesi için aşağıda gösterdim.*

• Sıfatlar
• Niteleme sıfatları (Örn. lezzetli)
• Karşılaştırma sıfatları (Örn. daha lezzetli)
• En üstünlük sıfatları (Örn. en lezzetli)
• Renkler
• Sayılar
• Asıl sayılar (beş)
• Sıra sayıları (beşinci)
• Kesir sayı sıfatları (beşte bir)
• Diğerleri (bilmediklerim veya unuttuklarım)

Korissa ovat herkullisia tuoreita hedelmiä 

Bir niteleme sıfatının hallerini topluca aşağıda görebilirsiniz. Daha aşağıda da örnek cümle ve cümlecikler bulunuyor. Örneklerde hemen her hali, her sıfat çeşidini ve çoğulları kullanmaya çalıştım. Ek alırken, ünlü uyumu, harf düşmesi veya değişiklikleri açısından isimlerle sıfatlar arasında bir fark yok. Aşağıda göreceğiniz sıfat -nen ile biten bir kelime olduğu için, aynı harflerle biten isimlerle aynı değişikliklere uğruyor. 

herkullinen: lezzetli		tekil	çoğul
dilbilgisi halleri
nominatiivi		herkullinen	herkulliset
genetiivi		herkullisen	herkullisten herkullisien
partitiivi		herkullista	herkullisia
akkusatiivi	nom.	herkullinen	herkulliset
	gen.	herkullisen
yer bildiren haller
inessiivi		herkullisessa	herkullisissa
elatiivi		herkullisesta	herkullisista
illatiivi		herkulliseen	herkullisiin
adessiivi		herkullisella	herkullisilla
ablatiivi		herkulliselta	herkullisilta
allatiivi		herkulliselle	herkullisille
marjinal haller
essiivi		herkullisena	herkullisina
translatiivi		herkulliseksi	herkullisiksi
instruktiivi		-	herkullisin
abessiivi		herkullisetta	herkullisitta
komitatiivi		-	herkullisine

Bir sıfatın, nitelediği isimle aynı halde bulunması:

• Herkulliset mansikat ovat korissa: Lezzetli çilekler sepette 
• nominatiivi çoğul
• herkullisien kalojen nimet: lezzetli balıkların isimleri
• genetiivi çoğul
• herkullisia hedelmiä: lezzetli meyveler
• partitiivi çoğul
• herkullisista vihanneksista: lezzetli sebzelerden
• elatiivi çoğul
• Herkullisissa vanukkaissa on vaniljaa: Lezzetli pudinglerde vanilya vardır.
• inessiivi çoğul

Bir değil de iki sıfat olursa ikisi de nitelediği isimle aynı halde bulunuyor:

• Herkulliset punaiset mansikat ovat korissa: Lezzetli kırmızı çilekler sepette
• nominatiivi çoğul
• herkullisimman ensimmäisen kalan nimi: en lezzetli birinci balığın ismi
• genetiivi tekil
• Herkullisimman yukarıdaki tabloda yok tabii, çünkü lezzetli değil, en lezzetli sıfatının genetiivi hali. 
• pari herkullista punaista hedelmää: birkaç lezzetli kırmızı meyve
• partitiivi tekil

Biraz daha zorlayalım, sıfatlarımız üç olsun, yapı değişmiyor:

• viidellä herkullisella punaisella luumulla on lehtiä: beş (tane) lezzetli kırmızı erikte yaprak var
• adessiivi tekil
  
• Syöttekö tätä herkullisena uutena halpana jälkiruoana: Bunu lezzetli, yeni, ucuz (bir) tatlı olarak mı yiyorsun? 
• essiivi, tekil İpucu: Essiivi, ….. olarak anlamına geliyor ve -na/nä eki ile yapılıyor.
• Bizimki ekmeğe SANA sürmüş, üstüne de toz şeker ekmiş. Finlandiyalı da ne bilsin, soruyor tabii.
• Muutan sen herkulliseksi lämpimäksi terveelliseksi keittoksi: Bunu lezzetli, sıcak, sağlıklı bir çorbaya dönüştüreceğim 
• translatiivi tekil İpucu: Translatiivi -ksi eki ile yapılıyor ve bir şeyden veya bir durumdan bir başkasına geçişi ifade etmek için kullanılıyor.
• Bizimki bu defa da kalmış pilavdan domatesli pirinç çorbası yapacak herhalde 😊

Bazı sıfatlar bu kuralın dışında kalır. Bunlardan en yaygın olanları:

• ensi (birinci)
• eri (farklı)
• joka (her)
• koko (bütün)
• pikku (ufak)
• viime (sonuncu)

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları: 

• syöttekö: yiyor musun (syödä: yemek)
• -ko/-kö: mı, mi/mu, mü
• tätä: tämä (bu), partitiivi tekil
• sen: se (o), akkusatiivi tekil
• muuttua: değişmek, değiştirmek, dönüşmek

● kala: balık	● punainen: kırmızı
● keitto: çorba	● herkullinen: lezzetli; herkullisin: en lezzetli
● hedelmä: meyve	● ensimmäinen: birinci
● mansikka: çilek	● viisi: beş
● luumu: erik	● uusi: yeni
● vihannes: sebze	● halpa: ucuz
● vanukas: puding	● lämmin: ılık
● jälkiruoka: tatlı (yiyecek)	● terveellinen: sağlıklı
● vanilja: vanilya	● kori: sepet
● lehti: yaprak	● nimi: ad

Yirmi beş Fince sıfat

*Bu liste sıfatların Türkçe veya Fince dilbilgisi açısından bir sınıflaması değildir.