Fincede sıfatların isimlerle uyumu

Bu yazının konusu Fincede sıfatların halleri ve hal belirten ekleri.

Fincede de aynı Türkçedeki gibi ismin halleri var fakat, bu haller ve hal ekleri sıfatlarda ve sayılarda da kullanılıyor. Bütün sıfatlar ve sayılar, başına geldikleri ve niteledikleri isimle aynı halde bulunuyor yani aynı ekleri alıyor. Önceki yazılarımda bundan yeri geldikçe bahsetmiş ve kısaca giriş yapmıştım ama bu yazıyla konuyu daha geniş olarak ele almak istedim.

Sıfatlar ve sayılar deyince aklımıza neler gelmeli, bir fikir vermesi için aşağıda gösterdim.*

• Sıfatlar
• Niteleme sıfatları (Örn. lezzetli)
• Karşılaştırma sıfatları (Örn. daha lezzetli)
• En üstünlük sıfatları (Örn. en lezzetli)
• Renkler
• Sayılar
• Asıl sayılar (beş)
• Sıra sayıları (beşinci)
• Kesir sayı sıfatları (beşte bir)
• Diğerleri (bilmediklerim veya unuttuklarım)

Korissa ovat herkullisia tuoreita hedelmiä 

Bir niteleme sıfatının hallerini topluca aşağıda görebilirsiniz. Daha aşağıda da örnek cümle ve cümlecikler bulunuyor. Örneklerde hemen her hali, her sıfat çeşidini ve çoğulları kullanmaya çalıştım. Ek alırken, ünlü uyumu, harf düşmesi veya değişiklikleri açısından isimlerle sıfatlar arasında bir fark yok. Aşağıda göreceğiniz sıfat -nen ile biten bir kelime olduğu için, aynı harflerle biten isimlerle aynı değişikliklere uğruyor. 

herkullinen: lezzetli		tekil	çoğul
dilbilgisi halleri
nominatiivi		herkullinen	herkulliset
genetiivi		herkullisen	herkullisten herkullisien
partitiivi		herkullista	herkullisia
akkusatiivi	nom.	herkullinen	herkulliset
	gen.	herkullisen
yer bildiren haller
inessiivi		herkullisessa	herkullisissa
elatiivi		herkullisesta	herkullisista
illatiivi		herkulliseen	herkullisiin
adessiivi		herkullisella	herkullisilla
ablatiivi		herkulliselta	herkullisilta
allatiivi		herkulliselle	herkullisille
marjinal haller
essiivi		herkullisena	herkullisina
translatiivi		herkulliseksi	herkullisiksi
instruktiivi		-	herkullisin
abessiivi		herkullisetta	herkullisitta
komitatiivi		-	herkullisine

Bir sıfatın, nitelediği isimle aynı halde bulunması:

• Herkulliset mansikat ovat korissa: Lezzetli çilekler sepette 
• nominatiivi çoğul
• herkullisien kalojen nimet: lezzetli balıkların isimleri
• genetiivi çoğul
• herkullisia hedelmiä: lezzetli meyveler
• partitiivi çoğul
• herkullisista vihanneksista: lezzetli sebzelerden
• elatiivi çoğul
• Herkullisissa vanukkaissa on vaniljaa: Lezzetli pudinglerde vanilya vardır.
• inessiivi çoğul

Bir değil de iki sıfat olursa ikisi de nitelediği isimle aynı halde bulunuyor:

• Herkulliset punaiset mansikat ovat korissa: Lezzetli kırmızı çilekler sepette
• nominatiivi çoğul
• herkullisimman ensimmäisen kalan nimi: en lezzetli birinci balığın ismi
• genetiivi tekil
• Herkullisimman yukarıdaki tabloda yok tabii, çünkü lezzetli değil, en lezzetli sıfatının genetiivi hali. 
• pari herkullista punaista hedelmää: birkaç lezzetli kırmızı meyve
• partitiivi tekil

Biraz daha zorlayalım, sıfatlarımız üç olsun, yapı değişmiyor:

• viidellä herkullisella punaisella luumulla on lehtiä: beş (tane) lezzetli kırmızı erikte yaprak var
• adessiivi tekil
  
• Syöttekö tätä herkullisena uutena halpana jälkiruoana: Bunu lezzetli, yeni, ucuz (bir) tatlı olarak mı yiyorsun? 
• essiivi, tekil İpucu: Essiivi, ….. olarak anlamına geliyor ve -na/nä eki ile yapılıyor.
• Bizimki ekmeğe SANA sürmüş, üstüne de toz şeker ekmiş. Finlandiyalı da ne bilsin, soruyor tabii.
• Muutan sen herkulliseksi lämpimäksi terveelliseksi keittoksi: Bunu lezzetli, sıcak, sağlıklı bir çorbaya dönüştüreceğim 
• translatiivi tekil İpucu: Translatiivi -ksi eki ile yapılıyor ve bir şeyden veya bir durumdan bir başkasına geçişi ifade etmek için kullanılıyor.
• Bizimki bu defa da kalmış pilavdan domatesli pirinç çorbası yapacak herhalde 😊

Bazı sıfatlar bu kuralın dışında kalır. Bunlardan en yaygın olanları:

• ensi (birinci)
• eri (farklı)
• joka (her)
• koko (bütün)
• pikku (ufak)
• viime (sonuncu)

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları: 

• syöttekö: yiyor musun (syödä: yemek)
• -ko/-kö: mı, mi/mu, mü
• tätä: tämä (bu), partitiivi tekil
• sen: se (o), akkusatiivi tekil
• muuttua: değişmek, değiştirmek, dönüşmek

● kala: balık	● punainen: kırmızı
● keitto: çorba	● herkullinen: lezzetli; herkullisin: en lezzetli
● hedelmä: meyve	● ensimmäinen: birinci
● mansikka: çilek	● viisi: beş
● luumu: erik	● uusi: yeni
● vihannes: sebze	● halpa: ucuz
● vanukas: puding	● lämmin: ılık
● jälkiruoka: tatlı (yiyecek)	● terveellinen: sağlıklı
● vanilja: vanilya	● kori: sepet
● lehti: yaprak	● nimi: ad

Yirmi beş Fince sıfat

*Bu liste sıfatların Türkçe veya Fince dilbilgisi açısından bir sınıflaması değildir. 

Fince eski evimden yeni evime

Bu yazının konusu Fincede iyelik ekleriyle hal eklerinin birlikte kullanımı.

Nerede, nereden, nereye sorularına cevap verirken kullandığımız hal ekleri ile, kimin neye sahip olduğunu gösteren ekleri birlikte nasıl kullanırız, örneğin evimden nasıl deriz sorusunun cevabı çok basit: Türkçedekinin tam tersi şekilde!

• verkkokaupastamme: online mağazamızdan

Çevirisini bu şekilde yaptık ama, kelimeyi ve eklerini ayırınca bir de ne görelim?

verkkokaupa-sta-mme
"online mağaza-dan-mız" demişiz meğer!

Demek ki, önce yönelme, bulunma veya ayrılma hal eki, sonra iyelik eki getiriliyor.

Şimdi konuya biraz daha ısınalım, sonra da iyelik ekleri ile hal eklerinin birlikte kullanımıyla türetilebilecek 36 kelimeyi bir arada görelim. Neyse ki bunların hepsinin Türkçe karşılığı var da, açıklamakta zorlanmıyorum.

Örnekler:

Hal eklerini koyulaştırdım; hal eklerinden sonra gelen ekler, iyelik ekleri. Dikkati bu eklere çekmek için örnek kelimelerimizin başına iyelik zamirlerini koymadım ama, özellikle üçüncü tekil ve çoğul şahıs zamirlerini (hänen ve heidän) kullanmak gerektiğini hatırlatayım.

İlk üç örneğimizde isim de tekil iyelik ekleri de.

• matkalaukussasi: valizinde (senin)
• matkalaukustasi: valizinden (senin)
• matkalaukkuusi: valizine (senin)

Aşağıda yine isim tekil ama bu defa çoğul şahıs iyelik eklerini kullandım.

• terveyskeskuksessamme: sağlık merkezimizde (bizim)
• terveyskeskuksestanne: sağlık merkezinizden (sizin)
• terveyskeskukseensa: sağlık merkezine (onların)

İsim çoğul, iyelik eki tekil şahıs olsun bu defa.

• terveyskeskuksistani: sağlık merkezlerimden (benim)

İsim de çoğul, iyelik eki de çoğul olabilir.

• terveyskeskuksiimme: sağlık merkezlerimize (bizim)
  

auto: oto, araba; hem bulunma, uzaklaşma veya yönelme eki hem iyelik eki alsın:

autossani	arabamda	autoissani	arabalarımda
autossasi	arabanda	autoissasi	arabalarında (senin)
autossansa	arabasında (onun)	autoissansa	arabalarında (onun)
autossamme	arabamızda	autoissamme	arabalarımızda
autossanne	arabanızda	autoissanne	arabalarınızda
autossansa	arabasında (onların)	autoissansa	arabalarında (onların)
autostani	arabamdan	autoistani	arabalarımdan
autostasi	arabandan	autoistasi	arabalarından (senin)
autostansa	arabasından (onun)	autoistansa	arabalarından (onun)
autostamme	arabamızdan	autoistamme	arabalarımızdan
autostanne	arabanızdan	autoistanne	arabalarınızdan
autostansa	arabasından (onların)	autoistansa	arabalarından (onların)
autooni	arabama	autoihini	arabalarıma
autoosi	arabana	autoihisi	arabalarına (senin)
autoonsa	arabasına (onun)	autoihinsa	arabalarına (onun)
autoomme	arabamıza	autoihimme	arabalarımıza
autoonne	arabanıza	autoihinne	arabalarınıza
autoonsa	arabasına (onların)	autoihinsa	arabalarına (onların)

Not: Çoğul yapmak için -i harfi kullanılıyor görüldüğü gibi.

Bunlar arasında yönelme eki alanları ayırt etmek için biraz dikkat etmek gerekiyor, bir harfin tekrarlanması anlamı değiştiriyor.

• taloni: evim
• talooni: evime
• terveyskeskuksemme: sağlık merkezimiz (bizim)
• terveyskeskukseemme: sağlık merkezimize (bizim)

Başlıktaki gibi, hem nerede, nereden veya nereye eki hem de iyelik eki almış bir adı niteleyen bir sıfat varsa bu durumda, sıfat sadece bu yönelme, bulunma veya ayrılma hal ekini alıyor. Neyse ki bir de ona iyelik eki getirmiyoruz.

• vanhasta talostani uuteen talooni: eskiden evimden yeniye evime
• Eski evimden yeni evime
• punaisesta autostani siniseen autooni: kırmızıdan arabamdan maviye arabama
• Kırmızı arabamdan mavi arabama
• vanhalle pöydälleni: eskiye masama
• Eski masama

Pöydälleni demişken, Fincede bulunma, ayrılma ve yönelme halleri ikişer taneydi yani toplam altı tane. Yukarıda -ssa/-ssä, -sta/stä, -..n ekleri ile kullanılan bir kelimeye örnek vermiştik. İkinci grup yani -lla/-llä, -lta/-ltä ve -lle ile iyelik eklerinin birlikte kullanımı da aynı şekilde oluyor. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• verkkokauppa: online mağaza
• matkalaukku: valiz 
• terveyskeskus: sağlık merkezi 
• auto: otomobil 
• talo: ev (yapı)
• vanha: eski
• uusi: yeni
• punainen: kırmızı
• sininen: mavi
• pöytä: masa

Fince örnek olmak-bileşik fiiller

Bu yazının konusu örnek olmak bileşik fiilinin Fincedeki kullanımı.

Bu ve bunun gibi fiilleri doğru kullanabilmek için, hangi ek veya eklerle kullanıldığını bilmek gerekiyor. Bu bileşik fiil, bildiğiniz gibi, Türkçede sıklıkla birine örnek olmak, biçiminde yani yönelme eki ile kullanılıyor. Fincede ise bazen yönelme eki, bazen de ayrılma eki gerekiyor. Önce eksiz düz bir cümle kurarak başlayalım; sonra da bakalım hangi durumda hangi eki kullanıyormuşuz:

• esimerkki: örnek 
• olla esimerkki: örnek olmak
• Haluamme olla esimerkki: Örnek olmak istiyoruz
  
• olla esimerkki+allatiivi: birine örnek olmak; davranış yönünden başkasının kendisine benzemesi yolunda etkili olmak
• -lle eki ile kullanılıyor
• Bu ek, Türkçedeki -e/-a/ anlamını veren yönelme eki.
• Kokeneet kuljettajat voisivat olla esimerkki nuoremmille: Deneyimli sürücüler daha genç olanlara örnek olabilir
• nuorempi: daha genç, nominatiivi tekil
• nuoremmalle: daha gence (daha genç olana), allatiivi tekil
• nuoremmille: daha gençlere (daha genç olanlara), allatiivi çoğul
• Se on myös esimerkki muille työntekijöille: Bu, diğer çalışanlara da örnektir
• muu: diğer, nominatiivi tekil
• muulle: diğerine, allatiivi tekil
• muille: diğerlerine, allatiivi çoğul. Työntekijöille allatiivi çoğul olduğu için muu da allatiivi çoğul olmak durumunda. "Diğerlerine çalışanlara" demek gerekiyor.
• työntekijä: çalışan, nominatiivi tekil
• työntekijälle: çalışana, allatiivi tekil
• työntekijöille: çalışanlara, allatiivi çoğul
• olla esimerkki+elatiivi: bir şeyin örneği olmak, bir grubu temsil eden bir örnek olmak
• -sta/stä ekleri ile kullanılıyor. 
• Bunlar Türkçede -den/-dan anlamını veren ayrılma ekleri.
• Meritähti on esimerkki merieläimistä: Deniz yıldızı deniz canlılarından (bir) örnektir
• merieläin: deniz canlısı, nominatiivi tekil
• merieläimet: deniz canlıları, nominatiivi çoğul
• merieläimestä: deniz canlısından, elatiivi tekil
• merieläimistä: deniz canlılarından, elatiivi çoğul
• Minun polkupyöräni on esimerkki maastopyörästä: Benim bisikletim dağ bisikletinden bir örnektir
• Suomi voi olla esimerkki maasta, jossa talvi on erittäin kylmä: Finlandiya, kışın çok soğuk geçtiği (bir) ülkeden bir örnek olabilir

Benzer kelimelerin kullanıldığı bir örnek vererek karşılaştıralım:

• Äiti on esimerkki tyttärelle: Anne, kızına örnektir 

Burada -lle eki yani allatiivi eki kullanarak, annenin davranışlarıyla kızına örnek olduğunu/olacağını ifade ediyoruz. 

• Äiti on esimerkki perheenjäsenistä: Anne, aile bireylerine (bireylerinden) bir örnektir

Bu cümlede ise -sta/stä yani elatiivi eki kullanarak, aile bireyleri denince bundan ne anlıyoruz, bu kişilerden bir örnek veriyoruz.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• esimerkki: örnek
• olla: olmak
• haluamme: istiyoruz (haluta)
• kokeneet: deneyimli, nominatiivi çoğul (kokenut)
• kuljettajat: sürücü, nominatiivi çoğul (kuljettaja)
• voisivat: olabilirler (voida)
• voi: olabilir (voida)
• se: bu
• myös: de, da
• meritähti: denizyıldızı 
• merieläin: deniz canlısı
• eläin: hayvan
• minun: benim
• polkupyöräni: bisikletim (polkupyörä)
• maastopyörä: dağ bisikleti
• Suomi: Finlandiya
• maa: ülke
• jossa: "nerede" bağlacı
• talvi: kış
• erittäin: çok, gayet, pek, son derece
• kylmä: soğuk

Not: Parantez içindeki kelimeler fiillerin mastar, isimlerin yalın halidir.