Fince nerede, nereden, nereye

Bu yazının konusu Fincedeki bulunma, ayrılma ve yönelme halleri ve bunları gösteren ekler.

Fincede bulunma, yönelme ve ayrılma halleri, diğer bir deyişle -de, -den ve -e halleri başlıktaki gibi üç tane değil, altı tane. İlk üçüne iç yer halleri yani sisäpaikkallisijat, ikinci üçe dış yer halleri yani ulkopaikkallisijat deniyor ve bu halleri belirten ekler var.* Bazen hangisini kullanacağımıza karar vermek zor olabilir ama onun dışında çok basit. Türkçedeki gibi, soru kelimelerinin sonundaki eki cevaplarda da kullanarak meramımızı anlatıyoruz. Örnek kelimelerin Fincesini en altta bulabilirsiniz. Şimdi, kelimelerin kökü olan mi=nere diye düşünelim ve devam edelim:

İç yer halleri ve ekleri

Sırasıyla, nerede, nereden, nereye sorularının cevabını gösteriyor. Üstü kapalı, çevresi sınırlı, somut yerler için kullanılıyor. Bu nedenle, neyin içinde, neyin içinden, neyin içine diye öğrenirsek daha iyi olabilir.

missä

• toimistossa: ofiste
• sairaalassa: hastanede
• hotellissa: otelde
• kaupungissa: şehirde
• roskakorissa: çöp tenekesinde

Bu haller, Fincede inessiivi, İngilizce inessive olarak adlandırılıyor. Türkçede bulunma hali olarak ya da -de hali olarak geçiyor ama Fincede bunlardan iki tane olduğu için bulunma hali dediğimizde iç bulunma hali mi dış bulunma hali mi olduğu anlaşılamıyor. Ekleri Fincedeki ünlü uyumuna göre -ssa ya da -ssä. 

mistä

• toimistosta: ofisten
• sairaalasta: hastaneden
• hotellista: otelden
• kaupungista: şehirden
• roskakorista: çöp tenekesinden

Fincede elatiivi, İngilizce elative olarak adlandırılıyor. Türkçede ayrılma hali ya da -den hali olarak geçiyor ve hem iç ayrılma hali hem dış ayrılma hali birlikte ifade edilmiş oluyor. Ekleri Fincedeki ünlü uyumuna göre -sta ya da -stä.

mihin

• toimistoon: ofise
• sairaalaan: hastaneye
• hotelliin: otele 
• kaupunkiin: şehre
• roskakoriin: çöp tenekesine

Fincede illatiivi, İngilizce illative olarak adlandırılıyor. Türkçede yönelme hali ya da -e hali olarak adlandırılıyor ama buna iç yönelme hali, aşağıda açıkladığıma da dış yönelme hali dersek hangisinden bahsettiğimizi ifade etmeye çalışabiliriz belki.

Dış yer halleri ve ekleri

Bunlar da nerede, nereden, nereye sorularının cevabını gösteriyor ama, üstü açık, çevresi belirgin şekilde sınırlı olmayan yerler için kullanılıyor. Ayrıca, insanlar, hayvanlar ve eşyalar için de kullanılıyor. Dolayısı ile dış yer halleri, neyin üstünde, neyin üstünden, neyin üstüne anlamlarını taşıdığı gibi, kimde, kimden, kime ve nede, neden, neye anlamlarını da taşıyor. 

millä

• torilla: pazarda
• kioskilla: büfede
• pöydällä: masada
• kadulla: caddede
• minulla: bende

Fincede adessiivi, İngilizce adessive olarak adlandırılıyor. Dış bulunma hali olarak ifade etmeye çalışabiliriz. Ekleri Fincedeki ünlü uyumuna göre -lla ya da -llä. 

miltä

• torilta: pazardan
• kioskilta: büfeden
• pöydältä: masadan
• kadulta: caddeden
• minulta: benden

Fincede ablatiivi, İngilizce ablative olarak adlandırılıyor. Dış ayrılma hali diyelim. Ekleri Fincedeki ünlü uyumuna göre -lta ya da -ltä. 

mille

• torille: pazara
• kioskille: büfeye
• pöydälle: masaya
• kadulle: caddeye
• minulle: bana

Fincede allatiivi, İngilizce allative olarak adlandırılıyor. Buna da dış yönelme hali diyelim. Tek bir eki var, kelimede hangi sesli harfler olursa olsun, ekimiz -lle. 

mikä

• Özetlediğim iç ve dış bulunma, ayrılma ve yönelme halleri, ne, hangisi anlamlarına gelen mikä kelimesinin türevleri.

Örnekleri açıklayayım:

Şehirde ve şehirden derken, kaupunki kelimesindeki "k" harfi yumuşayıp "g" olurken, şehre dediğimizde bu yumuşama olmuyor ve kaupunkiin olarak "k" harfi yerini koruyor. Katu kelimesi kadu+ek olmuş, pöytä da pöydä+ek haline gelmiş yani -t harfi yumuşamış ve -d olmuş.

Fincedeki ünlü uyumunu (vokaaliharmonia) iç yönelme ekinde de görebiliyoruz. Toimisto, -on eki alıyor; koulu, -un eki alıyor, sairaala, -an eki, hotelli ve kaupunki ise -in eki alıyor. Özet olarak da, kelimenin sonunda bulunan sesli harf tekrarlanıp yanına "n" harfi koyuluyor. Fincede bu eki -vvn olarak ifade etmişler. Bazı kelimelerde ise -seen eki getiriliyor. Örneğin pakkaus→pakkaukseen.

Şehir demişken, Finlandiya'daki şehirlerin bazıları için iç yer ekleri, bazıları için dış yer ekleri kullanılıyor. Büyük ve ünlü şehirler için bunlar oturmuş, bize de olduğu gibi öğrenmek kalıyor. Bazı küçük yerlerden bahsederken Finler kendileri de hangi grup ekleri kullanacaklarını bilemeyebiliyorlarmış. Biz klasik örnekleri verelim: Helsingissä, Tampereella. 

Belediyeler kapalı pazar yerleri yapsa da, pazar yeri dendiğinde sizin de zihninizde üstü açık, domates tezgahlarınının üstündeki şemsiyelerin kırmızı olduğu, taze sebze ve meyvelerin satıldığı, rengarenk, geniş bir alan canlanır mı? İşte pazar yeri, futbol sahası gibi yerlerden bahsederken dış yer hallerini ve eklerini kullanmak gerekiyor. 

Büfe de bu konuyu açıklamak için sık kullanılan bir örnek. Büfedeyim, büfeden soda aldım, gazete almaya büfeye gidiyorum gibi cümleler kurarken dış yer halleri ve eklerinin kullanılacağı belirtilir. Doğrudur da, çünkü biz müşteri olarak hep büfeye gider, büfeden geliriz ama büfenin içine giremeyiz. Bu nedenle de -lla, -lta, -lle eklerini kullanmamız gerekir. Ancak, eğer siz büfeciyseniz ve de mesela biri size telefon edip nerede olduğunuzu sorarsa büfenin içindeyim anlamında kioskissa diyebilir ve gerekirse diğer iç yer hallerini ve eklerini de kullanabilirsiniz. Bu güne kadar Fince öğrenmekle ilgili bütün internet sitelerinde ihmal edilmiş ve hakkı yenmiş büfecilerin gönlünü de böylece almışımdır umarım.

Gelelim masaya. İşte kenarları kapalı olmayan, üstü de açık yerlere klasik bir örnek. Raf (hylly), mutfak tezgahı (keittiön työtaso), halı (matto); fare altlığı (hani üstüne bilgisayar faresini koyduğumuz şey, hiirimatto), nihale (altlık, panunalusta) de dış yer ekleri ile kullanılabilecek yerlere ve şeylere örnekler.

Dış yönelme ekleri, kimde, kimden, kime anlamlarını da taşıyor demiştik. Kullanım şekline bir-iki örnek verirsek, Fincede "benim iki çocuğum var" denmiyor, "bende iki çocuk var" deniyor; "acıktım" denmiyor, "bende açlık var" deniyor ve dış bulunma ekleri olan -lla/llä ekleri kullanılıyor. "Benden bir araba aldı" derken de dış ayrılma eklerini kullanmak gerekiyor. Buna dikkat çekmek için minulla, minulta ve minulle örneklerini verdim. Kişi zamirlerinin tamamı için dış yer halleri ve eklerini daha sonra ayrı bir yazıda bulabilirsiniz. O zamana kadar Fince nerede başlıklı yazıma ve Fince nereden yazıma göz atın.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• missä: nerede, neyin içinde
• mistä: nereden, neyin içinden
• mihin: nereye, neyin içine 
• millä: nerede, neyin üstünde, kimde, nede
• miltä: nereden, neyin üstünden, kimden, neden
• mille: nereye, neyin üstüne, kime, neye
• toimisto: ofis
• sairaala: hastane
• hotelli: otel
• kaupunki: şehir
• roskakori: çöp tenekesi
• tori: pazar
• kiosk: büfe
• pöytä: masa
• katu: cadde
• pakkaus: ambalaj
• jalkapallokenttä: futbol sahası
• hylly: raf
• keittiön työtaso: mutfak tezgahı 
• matto: halı 
• hiirimatto: fare altlığı
• panunalusta: nihale

* Bu terimler dilbilgisi terimleri değil, konuyu anlamamıza yardımcı olacak ve benim tarafımdan yapılmış çevirilerdir. Doğrusunu biliyorsanız yorum bırakın.