Fince kukalı saklambaç

Bu yazının konusu kuka yani kim ve halleri.

Facebook sayfama gelen bir soru üzerine bu yazıyı hazırladım. Kim, ne hallere giriyormuş aşağıda görebilirsiniz. Dikkatinizi çekecektir, kuka kelimesinin hallerinde ku- ile başlayan hiç bir kelimeye rastlayamıyoruz. Bunun nedeni, tekillerin kene- kökünden, çoğulların ise kei- kökünden türetilmiş olmasıymış. 

kuka: kim tekil çoğul dilbilgisi halleri nominatiivi kuka ketkä genetiivi kenen keiden/keitten partitiivi ketä keitä akkusatiivi  kenet ketkä yer bildiren haller inessiivi kenessä keissä elatiivi kenestä keistä illatiivi keneen/kehen keihin adessiivi kenellä keillä ablatiivi keneltä keiltä allatiivi kenelle keille marjinal haller essiivi kenenä keinä translatiivi keneksi keiksi instruktiivi*  - - abessiivi kenettä keittä komitatiivi - -

*Kun, kuin ve kuinka var ama bunlar tamamen farklı anlamda kelimeler haline gelmişler. Bu nedenle kaynaklarda instruktiivi hali yoktur diye geçiyor. Bu nedenle bunları bu yazıya almadım.

Kuka, muhatabımız veya söz konusu ikiden çok kişi olduğunda kullanılıyor. Muhatap veya söz konusu iki kişi olduğunda hangisi/hanginiz anlamındaki kumpi ve bundan türetilen kelimelerin kullanılması gerekiyor.

• nominatiivi kuka, ketkä: kim, kimler
• Kuka hän on: O kim?
• Kuka soittaa: Kim arıyor?
• En tiedä kuka hän on: Bilmiyorum kim o.
• Onun kim olduğunu bilmiyorum.
• genetiivi: kenen, keiden/keitten: kimin, kimlerin
• Kenen vuoro on: Kimin sırası?
• Sıra kimde?
• Kenen liput nämä ovat: Kimin biletleri bunlar?
• Tiedän kenen liput nämä ovat: Biliyorum kimin biletleri bunlar.
• Bunların kimin biletleri olduğunu biliyorum.
• partitiivi: ketä, keitä 
• Ketä'yı doğru kullanabilmek için partitiivi fiilleri bilmek gerekiyor.
• Ketä poliisi etsii: Polis kimi arıyor?
• Ketä sihteeri auttaa: Sekreter kime yardım ediyor?
• Ketä myyjä palvelee: Satıcı kime hizmet ediyor
  
• akkusatiivi: kenet, ketkä
• Kenet haluaisit nähdä: Kimi görmek istersin?
• Kenet haluaisit tavata: Kimi tanımak istersin?
• Kiminle tanışmak istersin?

Yer bildiren hallerle kullanılan fiillerin bilinmesi, kimde, kimden, kime derken yapacağımız seçimde belirleyici oluyor.

• adessiivi kenellä keillä: kimde, kimlerde
• Kenellä on kaukosäädin: Uzaktan kumanda kimde?
• Kenellä on neljä tytärtä: Kimin dört kızı var?
• Fincede, benim şunum bunum var değil, bende ..... var deniyor ve bunun için adessiivi kullanılıyor.
• Sayılardan sonra partitiivi kullanılıyor, sayılabilen şeyler tekil partitiivi oluyor. Bu nedenle tytärtä dedik.
• Väestövirkamies kysyi, kenellä on neljä tytärtä: Nüfus memuru, kimin dört kızı var diye sordu.
• ablatiivi keneltä, keiltä: kimden, kimlerden
• Keneltä voin kysyä: Kimden sorabilirim?
• Keneltä lainasit termospulloa: Termosu kimden ödünç aldın?
• allatiivi kenelle, keille: kime, kimlere
• Kenelle ehdokas puhuu: Aday kime konuşuyor?
• Aday kiminle konuşuyor?

Bunların günlük konuşmada kullanılan şekilleri varmış: 

• adessiivi: kellä
• ablatiivi: keltä
• allatiivi: kelle

Marjinal halleri Türkçe olarak açıklayabileceğim. Şimdilik Fince örnek verebilecek durumda değilim.

• essiivi kenenä, keinä: kim olarak, kimler olarak
• Sen şu anda kim olarak konuşuyorsun, eşim olarak mı, ortağım olarak mı?
• translatiivi keneksi, keiksi: kime dönüşmek, kimlere dönüşmek
• Eğer mümkün olsaydı kime dönüşmek isterdin, bir bilim adamına mı, bir sanatçıya mı?
• abessiivi kenettä, keittä: kim olmadan, kimler olmadan
• Kimler olmadan bu kurum daha iyi işlerdi?
  

İki özel durum:

• kuka se (o kim?) günlük konuşmada kukas oluyormuş
• kuka tahansa: kimse, her kimse, herhangi bir kimse anlamına geliyor, bir soru zannedilmesin.
  

Fincedeki hallerle ilgili bilginiz yoksa bu yazıdan fikir edinebilir, blogumda "ekler" etiketli diğer yazılara bakabilirsiniz.

Not: Kuka'nın artık kullanılmayan, eski metinlerde, ya da şiirlerde geçen halleri de var. Wiktionary'den bakabilirsiniz.

Kaynaklar: Bu yazıyı hazırlarken Wiktionary'de kuka sayfasından ve Jukka K Korpela tarafından yazılmış olan Handbook of Finnish adlı kitabın Google'daki ön izlemesinden yararlandım. 

Fince zarflar

Bu yazının konusu Fincede sıfatlara ek getirerek oluşturulan zarflar.

Fincede bir şeyin nasıl (miten) olduğunu gösteren zarfların önemli bir kısmı, ilgili sıfatın -sti eki ile birleştirilmesiyle sayesinde oluşturuluyor; Türkçede -ce/-ca eki getirilerek oluşturulduğu gibi. 

• helppo→helposti
• kolay→kolayca
• hidas→hitaasti
• yavaş→yavaşça
• selvä→selvästi
• açık→açıkça 

Aynı -sti eki ile oluşturulan Fince zarfların Türkçe karşılıkları her zaman -ce/-ca eki almayabiliyor ama bırakalım bunu Finler düşünsün. Biz konuyu biliyoruz artık.

• nopea→nopeasti
• çabuk→çabucak 
• kiire→kiireesti
• acele→alelacele, aceleyle 
• mahdollinen→mahdollisesti
• muhtemel→muhtemelen 
• huono→huonosti
• kötü→kötü bir şekilde 
• iloinen→iloisesti
• neşeli→neşeyle 

Bizim açımızdan Fince kelimelerin böyle ek alması durumunda ve fiil çekimlerinde belli harflerde ortaya çıkan değişiklikler önemli. Malum harfler, malum değişiklikler! Zaten bu nedenle yazının başında -sti eklenmesi dememiştim de, özellikle "ilgili sıfatın -sti eki ile birleştirilmesi" demiştim.

Sıfatlar zarfa dönüşürken bazı harf değişimleri oluyor. 

• Helppo, p harflerinden birini kaybederek helposti olmuş. 
• Hidas, d harfini kaybedip t almış ve iki "a" ile yazılarak hitaasti olmuş 
• Kiire, bir "e" daha alarak kiireesti olmuş. 
• Iloinen ve mahdollinen kelimelerinin sonundaki -nen yerine -se gelmiş, -sti bunun arkasına koyulmuş. Böylece bunlar iloisesti ve mahdollisesti olmuş. 

Bu harf düşmesi ve harf değişimleri nedir derseniz, Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam yazısından fikir edinebilirsiniz.

Bazı sıfatlar ve aynı sıfatlardan türetilmiş zamirlerle kurulmuş örnek cümleler aşağıda. 

• Hän on iloinen: O neşeli
• Hän hymyile iloisesti: O neşeyle gülümsedi 
• Hän on nopea: O hızlı 
• Hän juoksi nopeasti: O hızla koştu 
• Hän on hidas: O yavaş
• Hän kävelee hitaasti: O yavaş(ça) yürüyor. 

Zarflar bu kadar değil tabii. "Zarflar, fiile yöneltilen neden, ne zaman, nereye, ne kadar ve nasıl sorularının cevaplarını oluşturur" diye açıklanmış. Ben burada, ek alarak oluşturulduğu için özel olan zarf türlerine yer verdim. Diğer zarfları ayrı kelimeler olarak başka başlıklar altında öğreniyoruz zaten. Örneğin, zaman zarflarının önemli bir kısmını Fince bu gece yazısında vermiştim.

Başka ne gibi zarflar var derseniz, Wiktionary'nin Fince zarflar bölümünde istemediğiniz kadar bulabilirsiniz. Bir zarfı tıkladığınızda "Etymology" başlığı altında zarfın kökeni olan kelimeyi gösteriyor. Fince sıfatlarla ilgili yazımda verdiğim sıfatlardan oluşturulabilecek zarflar nasıl olabilir diye de bir bakabilirsiniz.

Fince bu gece

Bu yazının konusu zaman zarfları.

Milloin (ne zaman) sorusuna cevap vermek için kullanılacak Fince kelimeleri öğrenelim. En sık kullanacaklarımızla başlayalım:

• eilen: dün
• tänään: bugün
• huomenna: yarın 

Fincede ayrı bir gelecek zaman fiil çekimi bulunmadığı için, cümlelerde zaman bildiren kelimelerin bulunması ve bizim bunları bilmemiz çok önemli. 

• tänä iltana: bu akşam
• huomenna illalla: yarın akşam
• huomis iltana: yarın akşam (Bu ifade şekli standart dil öğretimi sitelerinde geçmiyor fakat günlük kullanımda varmış.)
• ylihuomenna: öbür gün
• ensi viikolla: gelecek hafta
• ensi kuussa: gelecek ay
• ensi vuonna: gelecek yıl
• tunnin päästä: bir saat sonra

Geçmiş zamanı ifade ederken, belirli geçmiş zaman kullanıldığında, zaman bildiren kelimelerin de kullanılması gerekiyor. 

• viime yönä: geçen gece  
• tänä aamuna: bu sabah
• äskettäin: geçenlerde
• viime aikoina: son zamanlarda
• toissapäivänä: önceki gün 

Fincede geniş zaman ve şimdiki zaman için de ayrı fiil çekimleri olmadığından, hem cümlenin hangi bağlamda kurulduğu hem de zaman bildiren kelimeler önemli. Şimdiki zamanı belirtmek için kullanabileceğimiz kelimeler: 

• nyt: şimdi
• juuri nyt: hemen şimdi/tam şu anda
• heti: hemen 

Sıklık belirten zarfları genellikle geniş zamanı belirtmek için kullanıyoruz. 

• aina: daima
• usein: sıklıkla
• yleensä: genellikle
• joskus: bazen
• silloin tällöin: zaman zaman
• harvoin: nadiren
• ei koskaan: hiç bir zaman, asla

Ayrıca aşağıda zaman bildirebilecek başka kelimeler de var. Cümlenin bağlamına göre bunlardan bazılarının hangi zamanı gösterdiği değişebilir. "Üç gün önce gelecek" diyebileceğimiz gibi, "Üç gün önce geldi" de diyebilir ve ikisinde de sitten kelimesini kullanabiliriz.

• edelleen: hala
• vielä: henüz
• jo: zaten
• sitten: önce
• myöhemmin: sonra
• pian: yakın zamanda/yakın zaman önce/yakında 

Bugün yarın ve daima