Fince eski evimden yeni evime

Bu yazının konusu Fincede iyelik ekleriyle hal eklerinin birlikte kullanımı.

Nerede, nereden, nereye sorularına cevap verirken kullandığımız hal ekleri ile, kimin neye sahip olduğunu gösteren ekleri birlikte nasıl kullanırız, örneğin evimden nasıl deriz sorusunun cevabı çok basit: Türkçedekinin tam tersi şekilde!

• verkkokaupastamme: online mağazamızdan

Çevirisini bu şekilde yaptık ama, kelimeyi ve eklerini ayırınca bir de ne görelim?

verkkokaupa-sta-mme
"online mağaza-dan-mız" demişiz meğer!

Demek ki, önce yönelme, bulunma veya ayrılma hal eki, sonra iyelik eki getiriliyor.

Şimdi konuya biraz daha ısınalım, sonra da iyelik ekleri ile hal eklerinin birlikte kullanımıyla türetilebilecek 36 kelimeyi bir arada görelim. Neyse ki bunların hepsinin Türkçe karşılığı var da, açıklamakta zorlanmıyorum.

Örnekler:

Hal eklerini koyulaştırdım; hal eklerinden sonra gelen ekler, iyelik ekleri. Dikkati bu eklere çekmek için örnek kelimelerimizin başına iyelik zamirlerini koymadım ama, özellikle üçüncü tekil ve çoğul şahıs zamirlerini (hänen ve heidän) kullanmak gerektiğini hatırlatayım.

İlk üç örneğimizde isim de tekil iyelik ekleri de.

• matkalaukussasi: valizinde (senin)
• matkalaukustasi: valizinden (senin)
• matkalaukkuusi: valizine (senin)

Aşağıda yine isim tekil ama bu defa çoğul şahıs iyelik eklerini kullandım.

• terveyskeskuksessamme: sağlık merkezimizde (bizim)
• terveyskeskuksestanne: sağlık merkezinizden (sizin)
• terveyskeskukseensa: sağlık merkezine (onların)

İsim çoğul, iyelik eki tekil şahıs olsun bu defa.

• terveyskeskuksistani: sağlık merkezlerimden (benim)

İsim de çoğul, iyelik eki de çoğul olabilir.

• terveyskeskuksiimme: sağlık merkezlerimize (bizim)
  

auto: oto, araba; hem bulunma, uzaklaşma veya yönelme eki hem iyelik eki alsın:

autossani	arabamda	autoissani	arabalarımda
autossasi	arabanda	autoissasi	arabalarında (senin)
autossansa	arabasında (onun)	autoissansa	arabalarında (onun)
autossamme	arabamızda	autoissamme	arabalarımızda
autossanne	arabanızda	autoissanne	arabalarınızda
autossansa	arabasında (onların)	autoissansa	arabalarında (onların)
autostani	arabamdan	autoistani	arabalarımdan
autostasi	arabandan	autoistasi	arabalarından (senin)
autostansa	arabasından (onun)	autoistansa	arabalarından (onun)
autostamme	arabamızdan	autoistamme	arabalarımızdan
autostanne	arabanızdan	autoistanne	arabalarınızdan
autostansa	arabasından (onların)	autoistansa	arabalarından (onların)
autooni	arabama	autoihini	arabalarıma
autoosi	arabana	autoihisi	arabalarına (senin)
autoonsa	arabasına (onun)	autoihinsa	arabalarına (onun)
autoomme	arabamıza	autoihimme	arabalarımıza
autoonne	arabanıza	autoihinne	arabalarınıza
autoonsa	arabasına (onların)	autoihinsa	arabalarına (onların)

Not: Çoğul yapmak için -i harfi kullanılıyor görüldüğü gibi.

Bunlar arasında yönelme eki alanları ayırt etmek için biraz dikkat etmek gerekiyor, bir harfin tekrarlanması anlamı değiştiriyor.

• taloni: evim
• talooni: evime
• terveyskeskuksemme: sağlık merkezimiz (bizim)
• terveyskeskukseemme: sağlık merkezimize (bizim)

Başlıktaki gibi, hem nerede, nereden veya nereye eki hem de iyelik eki almış bir adı niteleyen bir sıfat varsa bu durumda, sıfat sadece bu yönelme, bulunma veya ayrılma hal ekini alıyor. Neyse ki bir de ona iyelik eki getirmiyoruz.

• vanhasta talostani uuteen talooni: eskiden evimden yeniye evime
• Eski evimden yeni evime
• punaisesta autostani siniseen autooni: kırmızıdan arabamdan maviye arabama
• Kırmızı arabamdan mavi arabama
• vanhalle pöydälleni: eskiye masama
• Eski masama

Pöydälleni demişken, Fincede bulunma, ayrılma ve yönelme halleri ikişer taneydi yani toplam altı tane. Yukarıda -ssa/-ssä, -sta/stä, -..n ekleri ile kullanılan bir kelimeye örnek vermiştik. İkinci grup yani -lla/-llä, -lta/-ltä ve -lle ile iyelik eklerinin birlikte kullanımı da aynı şekilde oluyor. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• verkkokauppa: online mağaza
• matkalaukku: valiz 
• terveyskeskus: sağlık merkezi 
• auto: otomobil 
• talo: ev (yapı)
• vanha: eski
• uusi: yeni
• punainen: kırmızı
• sininen: mavi
• pöytä: masa

Fince faydalı ifadeler

Bu yazıda, Fince günlük konuşmalarda geçecek dokuz Fince cümle, Türkçe karşılıkları ve açıklamaları var. Son olarak da, Fince "seni seviyorum" demeyi öğreniyoruz.

1. Missä on vessa: tuvalet nerede? 
2. En puhu suomea: Fince bilmiyorum (konuşmuyorum) 
3. Kiitos paljon: çok teşekkürler 
4. En tiedä: bilmiyorum 
5. Hyvää päivää: iyi günler 
6. Hyvää huomenta: iyi sabahlar 
7. Hyvää iltaa: iyi akşamlar 
8. Mitä kuuluu: Ne haber? 
9. Mikä sinun nimesi on: senin adın nedir? 
10. Rakastan sinua: seni seviyorum

Fince soru sormanın sakıncası, karşınızdakinin sizi biliyor zannedip Fince cevap vermesidir. Bu nedenle, "Missä on vessa" (tuvalet nerede) diye sorduktan hemen sonra "En puhu suomea" (Fince bilmiyorum) diye de eklemeniz gerekeceğinden, 1 ve 2 numarayı beraber ezberleyin. El-kol hareketleriyle tuvalet tarifini aldıktan sonra da "Kiitos paljon" diyerek çok teşekkür edin. O arada biri size bir şey sorarsa "En tiedä" (bilmiyorum) dersiniz.

Buraya kadar olan ifadeleri ve içinde geçen kelimeleri inceleyelim biraz:

1. Missä, nerede demek. Ä harfinin Ӕ yani a ve e harfleri arası bir harf olduğunu hatırlayalım, "açık e" gibi okuyabiliriz. Vessa, WC'nin Fince okunuşu işte. Burada bir de "on" var, "dır", "dir" anlamına geliyor. Tuvalet nerededir diye sormuş oluyoruz tam olarak.

2. En puhu: konuşmuyorum, konuşmam. Puhua, konuşmak fiiliydi. Fincede fiilleri olumsuz hale getirirken fiilin kendisine pek bir şey yapmıyoruz, sadece birinci tekil şahıs çekiminin sonundaki n harfini atıyoruz. Kalan kelimenin önüne sırasıyla, birinci, ikinci, üçüncü tekil ve çoğul şahıslar için, en, et, ei, emme, ette, eivät getiriyoruz. En puhu, et puhu, ei puhu, emme puhu, ette puhu, eivät puhu: konuşmuyorum, konuşmuyorsun, konuşmuyor, konuşmuyoruz, konuşmuyorsunuz, konuşmuyorlar.

En puhu suomea için karşılık olarak yukarıda Fince bilmiyorum yazmıştım çünkü, biz Türkçede Fince konuşmuyorum demeyiz, öyle dersek, "biliyorum da konuşmuyorum işte" gibi bir anlam çıkar; biz "Fince bilmiyorum" deriz bu durumda. Suomea'yı, cümle içinde küçük harfle yazdım, yanlışlık yok, özel isim sayılmıyor.

3. Kiitos: teşekkür ederim demek. kiittää: teşekkür etmek. Fiilin çekiminde t harflerinden biri düşüyor (bkz. Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam).

4. Tietää: Bilmek de yukarıda anlattığım şekilde olumsuz hale dönüşüyor; en tiedä, et tiedä diye gidiyor. T harfinin D'ye dönüşmesi konusunu da yine Tip 1 fiil çekimleri kaydında okuyabilirsiniz. 

5, 6 ve 7 numaralarda geçen hyvää, iyi demek. Hyvää päivä'yı öğleden sonra da kullanabilirsiniz. Çok neşe saçmayayım, biraz ağır takılayım diyorsanız sadece Päivä! veya Huomenta! ya da Iltaa! diyebilirsiniz. İpucu: Hyvää kelimesine benzer görünen bir de hyvä var, o da iyi demek ama, bir ünlem. Mesela, "Seni yarın ararım" ya da "Hemen geliyorum" dendi, "İyi" demek istediniz, Hyvä! diyebilirsiniz. "Ne haber, nasılsın" diye soruldu, "hyvä" diye cevap verebilirsiniz.

8. Mitä kuuluu, ne haber anlamına geliyor dedik. Kuulla, duymak demek. Mitä kuuluu, ne duyuluyor gibi bir anlam taşıyor. Tabii Türkçede böyle bir ifade olmadığı için, ona yakın bir karşılık olarak ne haber demeyi uygun gördüm. Bunu n'aber olarak da düşünebiliriz ki buradan samimi bir ifade olduğunu anlayabilirsiniz. Resmi ortamlarda kullanmayın. Mitä ve 9. maddede geçen mikä, ikisi de "ne" demek. Bunların ayrımını daha sonra anlatacağım.

9. Dokuzuncu maddede sinun var, senin demek. İyelik ekleriyle ilgili bir yazım vardı, sizi onu okumaya davet ediyorum. Nimi, ad demekti. Nimesi de senin adın demek. Sinun'un başındaki "si", ilgili kelimenin sonuna ekleniyor. Nimi kelimesinde ufak bir değişiklik var, nimisi değil, nimesi olmuş ama sonuçta Türkçeye benzer şekilde ekleme oluyor diye düşünebiliriz; benim adım, senin adın, minun nimeni, sinun nimesi gibi.

10. Rakastaa: sevmek (Tip 1 Fiil) Lütfen rastgele kullanmayın; Finler utangaç, duygularını pek belli etmeyen, laf kalabalığını sevmeyen insanlar olarak biliniyor. Hatta bununla ilgili bir anekdot var: Elli-altmış yıllık evli bir çift varmış. Kadın bir gün kocasına "Söylesene, beni hala seviyor musun" diye sormuş. Adam cevap vermiş: "Neden böyle ikide bir soruyorsun anlamadım, evlenme teklif ederken seni sevdiğimi söylemiştim zaten. Bir değişiklik olursa haber veririm".

Fince çok faydalı ifadeler 1-25 ve onun devamı olan Fince çok faydalı ifadeler 26-50 yazılarımda da günlük konuşmada kullanılabilecek kısa kısa 50 kalıp var.

Fince kişi zamirleri ve iyelik ekleri

Fince Ben, Benim, Bende | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Konuyu web sitemde de okuyabilirsiniz.

Fince ben, sen, o, benim, senin, onun derken zorluk çekmiyoruz, bunlar biz Türklerin kulağına hiç de yabancı değil. Çoğulları da birkaç tekrarla halletmek mümkün. 

ben: minä	benim: minun
sen: sinä	senin: sinun
o: hän	onun: hänen
biz: me	bizim: meidän
siz: te	sizin: teidän
onlar: he	onların: heidän

Haydi bakalım, şimdi minä-minun, sinä-sinun filan diye ezberlemeye başlıyoruz. Ä harflerinde özenli olmak gerekiyor, unutmayalım.

Dilbilgisi terimlerinden kaçınamayacağımız durumlar olabilir, o nedenle hatırlatayım: Minä, sinä, hän, me, te, he şahıs zamirleri oluyor, yani isimlerin yerine geçen kelimeler. İyelik ekleri de nesnenin bir şahsa veya nesneye ait olduğunu belirten eklere deniyor. Evim, evin derken ev kelimesinin sonuna gelen ekler iyelik eki.

İyi haber: Fincede de iyelik ekleri var.

Klasik bir örnekle (talo: ev) açıklayayım:

evim: talo-ni	benim evim: minun taloni
evin: talo-si	senin evin: sinun talosi
evi: talo-nsa	onun evi: hänen talonsa
evimiz: talo-mme	bizim evimiz: meidän talomme
eviniz: talo-nne	sizin eviniz: teidän talonne
evleri: talo-nsa	onların evi: heidän talonsa

İngilizce ne kolay değil mi, nesneler iyelik eki almıyor. Home (ev) kimin evi olursa olsun hep home. Bazen Türkçede de iyelik eki kullanılmıyor, benim ev, senin ev; hatta, onların ev diye konuşuyoruz, fakat aslında bu yanlış. Türkçeyi doğru konuşur ve yazarsak Finceyi de kolay öğreniriz, benzerlikleri kolayca yakalarız. Mesela, bizdeki gibi, onun evi (hänen talonsa) ile onların evi (heidän talonsa) aynı iyelik ekiyle oluyor, ikisinde de talonsa deniyor çünkü burada kişi sayısı farklı ama ev bir tane.

Haydi bakalım, şimdi de taloni talosi talonsa, talomme talonne talonsa diye ezberliyoruz. Bundan sonra, bildiğiniz kelimelerin çoğuna yukarıdaki ekleri getirerek kimin nesi olduğunu ifade edebilirsiniz.

Kötü haber: Bazı kelimelerde bu anlattığım gibi olmuyor. İyelik eki değişmiyor ancak kelimenin son veya sondan birkaç harfi değişiyor.

Mesela nimi (ad), nimeni oluyor; käsi (el) ise käteni oluyor. Bıçak, bıçağım oluyormuş gibi düşünün. 

minun nimeni: benim adım	minun käteni: benim elim
sinun nimesi: senin adın	sinun kätesi: senin elin
hänen nimensä: onun adı	hänen kätensä: onun eli
meidän nimemme: bizim adımız	meidän kätemme: bizim elimiz
teidän nimenne: sizin adınız	teidän kätenne: sizin eliniz
heidän nimensä: onların adı	heidän kätensä: onların eli