Fince Tip 1 fiil çekimleri

Finceye Giriş | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Fiil çekimlerini burada bulabilirsiniz.

Bu yazının konusu Fince fiillerin özellikleri, Tip 1 fiil çekimleri ve ilgili kurallar. 

Önce fiil çekimlerine genel bir bakış: Ben, sen, demeden, kimden bahsetmek istiyorsak bahsedebilmenin rahatlığını Fincede de yaşıyoruz. Diğer yandan, ben, sen, biz, siz için fiil çekimi yaparken kişi zamirini koymaya gerek yok ama o ve onlar derken kişi zamirini koymak gerekiyormuş. Türkçedeki gibi, fiil köklerine gelen farklı ekleri öğrenmek gerekiyor. Yapacak bir şey yok, oturup ezberliyoruz. Fincede 6 tip fiil var ve her bir fiil tipinin çekiminin kendine özgü kuralları var. Bunlara ek olarak bir de düzensiz fiiller bulunuyor. 

Fiil tipleri ile ilgili yazılarımda fiil çekimlerinin Türkçesini geniş zaman olarak veriyorum. Bunlar şimdiki zaman ve gelecek zaman için de kullanılabilir çünkü çekimleri aynı şekilde yapılıyor. Fincede geniş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman ayrımı, zaman bildiren kelimelerle ve fiil dışındaki bazı kelimelere gelen eklerle ve konuşmanın bağlamını anlayarak yapılıyor.

Bu açıklamalardan sonra en bilinen birinci tip fiilin çekimi ile başlayalım ve kurallarını öğrenelim.

puhua: konuşmak

• puhun: konuşurum
• puhut: konuşursun
• puhuu: konuşur
• puhumme: konuşuruz
• puhutte: konuşursunuz
• puhuvat: konuşurlar

Birinci tip fiiller iki sesli harfle, yani -aa/-ää, -ea/-eä, -ia/-iä, -oa/-öä, -ua/-yä ile bitenler. Fiil çekimini yapmak için sondaki a veya ä atılıyor ve böylece fiil kökü bulunuyor. Ondan sonra da yanına ekleri geliyor. Bizim -y harfi Fincede -ü olarak okunduğu için -yä da iki sesli harfle biten bir fiil oluyor. Üçüncü tekil şahıs çekiminde, fiil kökü hangi harfle bitiyorsa yanına o harften bir tane daha koyuluyor.

Tip 1 fiillere örnekler, fiillerin kökü ve çekimleri:

• sanoa→sano
• sanon, sanot, sanoo, sanomme, sanotte, sanovat
• muistaa→muista
• muistan, muistat, muistaa, muistamme, muistatte, muistavat
• kysyä→kysy
• kysyn, kysyt, kysyy, kysymme, kysytte, kysyvät
  

Bütün Tip 1 fiiller yukarıdaki şekilde çekilemiyor ve bazı Tip 1 Fiil çekimlerinde üçüncü tekil ve çoğul şahıs çekimi yapılırken sessiz harflerde değişiklikler oluyor. Bununla ilgili bilgiler Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam yazısında. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları: puhua: konuşmak sanoa: söylemek muistaa: hatırlamak kysyä: sormak

Fince kişi zamirleri ve iyelik ekleri

Fince Ben, Benim, Bende | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Konuyu web sitemde de okuyabilirsiniz.

Fince ben, sen, o, benim, senin, onun derken zorluk çekmiyoruz, bunlar biz Türklerin kulağına hiç de yabancı değil. Çoğulları da birkaç tekrarla halletmek mümkün. 

ben: minä	benim: minun
sen: sinä	senin: sinun
o: hän	onun: hänen
biz: me	bizim: meidän
siz: te	sizin: teidän
onlar: he	onların: heidän

Haydi bakalım, şimdi minä-minun, sinä-sinun filan diye ezberlemeye başlıyoruz. Ä harflerinde özenli olmak gerekiyor, unutmayalım.

Dilbilgisi terimlerinden kaçınamayacağımız durumlar olabilir, o nedenle hatırlatayım: Minä, sinä, hän, me, te, he şahıs zamirleri oluyor, yani isimlerin yerine geçen kelimeler. İyelik ekleri de nesnenin bir şahsa veya nesneye ait olduğunu belirten eklere deniyor. Evim, evin derken ev kelimesinin sonuna gelen ekler iyelik eki.

İyi haber: Fincede de iyelik ekleri var.

Klasik bir örnekle (talo: ev) açıklayayım:

evim: talo-ni	benim evim: minun taloni
evin: talo-si	senin evin: sinun talosi
evi: talo-nsa	onun evi: hänen talonsa
evimiz: talo-mme	bizim evimiz: meidän talomme
eviniz: talo-nne	sizin eviniz: teidän talonne
evleri: talo-nsa	onların evi: heidän talonsa

İngilizce ne kolay değil mi, nesneler iyelik eki almıyor. Home (ev) kimin evi olursa olsun hep home. Bazen Türkçede de iyelik eki kullanılmıyor, benim ev, senin ev; hatta, onların ev diye konuşuyoruz, fakat aslında bu yanlış. Türkçeyi doğru konuşur ve yazarsak Finceyi de kolay öğreniriz, benzerlikleri kolayca yakalarız. Mesela, bizdeki gibi, onun evi (hänen talonsa) ile onların evi (heidän talonsa) aynı iyelik ekiyle oluyor, ikisinde de talonsa deniyor çünkü burada kişi sayısı farklı ama ev bir tane.

Haydi bakalım, şimdi de taloni talosi talonsa, talomme talonne talonsa diye ezberliyoruz. Bundan sonra, bildiğiniz kelimelerin çoğuna yukarıdaki ekleri getirerek kimin nesi olduğunu ifade edebilirsiniz.

Kötü haber: Bazı kelimelerde bu anlattığım gibi olmuyor. İyelik eki değişmiyor ancak kelimenin son veya sondan birkaç harfi değişiyor.

Mesela nimi (ad), nimeni oluyor; käsi (el) ise käteni oluyor. Bıçak, bıçağım oluyormuş gibi düşünün. 

minun nimeni: benim adım	minun käteni: benim elim
sinun nimesi: senin adın	sinun kätesi: senin elin
hänen nimensä: onun adı	hänen kätensä: onun eli
meidän nimemme: bizim adımız	meidän kätemme: bizim elimiz
teidän nimenne: sizin adınız	teidän kätenne: sizin eliniz
heidän nimensä: onların adı	heidän kätensä: onların eli

Fince fiiller

Finceye Giriş | Keyfimce Fince (wordpress.com)
Fince fiilleri ve daha birçok şeyi bulabileceğiniz adres!

Fince fiilleri öğrenmeye, istemek (haluta) fiiliyle başlayabilirsiniz. Böylece hem kendinizi iyi kötü ifade etme şansı bulur hem de mastar ezberlemenin faydalarını görürsünüz.

• haluta: istemek
• minä: ben
• minä haluan: ben istiyorum 

Başına minä koymanıza da hiç gerek yok, haluan dediğinizde birinci tekil şahıs olduğu anlaşılıyor zaten. Telaffuz? Hiç sorun değil, bununla ilgili yazıma bir göz atın (y, j ve ä), biraz da Fince dinleyin.

• Haluan tanssia: Dans etmek istiyorum.

Kulağa yakın geliyor diye bu örneği vermiştim ama, Fince konuşmaya başladığınızda ilk isteyeceğiniz şeyin dans etmek olması ihtimali biraz düşük göründü şimdi. İstiyorum'un cümle başında, yapmak istediğiniz şeyin sonra geldiğini hatırlatıp, daha yararlı olabilecek başka fiillerle devam edelim:

• Haluan mennä: Gitmek istiyorum
• Haluan kävellä: Yürümek istiyorum
• Haluan levätä: Dinlenmek istiyorum
• Haluan nukkua: Uyumak istiyorum
• Haluan istua: Oturmak istiyorum

Yapmak istediğiniz diğer şeyleri sözlüklerden bulabilirsiniz. Ama hep siz bir şeyler isteyecek değilsiniz; karşınızdaki kişiye de bir sorun bakalım...

• Haluatko uida: Yüzmek istiyor musun?
• Haluatko lukea: Okumak istiyor musun?
• Haluatko kuunella: Dinlemek istiyor musun?
• Haluatko puhua: Konuşmak istiyor musun?
• Haluatko sanoa: Söylemek istiyor musun?

Haluan istiyorum demekti, haluat istiyorsun demek. Haluatko dediğimiz zaman da istiyor musun diye sormuş oluyoruz. İpucu: Fincede ko, kö eklerine bizdeki mı, mi karşılık geliyor ama, bitişik yazılıyor.

Fince Tip 4 fiil çekimleri ile ilgili yazımda haluta fiilinin geniş zaman çekimlerini bulabilirsiniz. "Fiiller" etiketli yazılarımda da başka bilgilere ve fiillerle ilgili testlere ulaşabilirsiniz. Mesela Fince otuz fiil.

Fince telaffuz

Tıklayın: Fince Telaffuz ve Fin Alfabesi | Keyfimce Fince (wordpress.com)
Bu konuyu ve Fince ile ilgili diğer konuları web sitemde de bulabilirsiniz.

Fincede harflerin okunuşunda bazı farklar var, bunları aşağıda açıklamaya çalıştım. Yalnız bu aşağıdakiler, harflerin kelime içindeki okunuşlarını gösteriyor. Fincede alfabenin okunuşu ayrı, mesela h harfine biz he diyoruz, onlar ho diyor, çok sevimli bence. Bakın en altta Fince alfabe ve örnek kelimeler için bir video var.

Ä, e ile a arası bir harf, æ hani şöyle şiveli bir "lahmacun" derken çıkan "A" gibi 

päivä: gün (Bu kelimeyi pæivæ diye okuyoruz)

J, Yi diye okunuyor alfabede. Tabii ki kelime içinde geçtiğinde, Y'den sonra yanındaki harfe göre devam ediyoruz. 

Hem Ä hem J içeren bir kelimeyi örnek vereyim: 

jää: buz (Yaa diye okuyun ama a harfleri öyle ağız dolusu değil)

Y, Ü diye okunuyor.

yksi: bir (üksi, vurguyu ilk hecede yapın) 

Fince okurken en çok lazım olacaklar bu üçü. Ötekileri bizim kelimelerimizi nasıl okuyorsanız öyle okuyun. Vurguları ilk hecede yapmaya çalışın. Kelimeleri yuvarlamayın, her harfin hakkını verin. Uzun görünen birçok kelime aslında bileşik kelime olduğu için, bildiğiniz kelimelerin sayısı arttıkça bileşik kelimelerin içinde bunları tanımaya başlayacaksınız. Böylece uzun kelimeleri telaffuz etmekte zorlanmaz hale geleceksiniz. Itsepalvelu gibi mesela; bilmezsek itsepal velu diye vurgulayabiliriz ama itse kendi demek, palvelu da hizmet demek. Bunları bilince 'self servis' olduğunu çıkarabiliyor ve itse palvelu olarak vurgulamamız gerektiğini anlıyoruz. 

Yalnız, kelimelere vurgu yapmakla inişli çıkışlı konuşmayı karıştırmamak lazım. Fince, monoton demeyelim de, düz konuşulan bir dil. Dudağımızın önüne yatay şekilde bir kağıt koyup, içinde -p, -s ve -k harflerinin bulunduğu kelimeleri, veya sadece bu harfleri, söylediğimizde, kağıdın titrememesi gerekiyormuş. Kısacası, harfleri patlatmamak gerekiyor.  

Alfabeyle ilgili olarak dikkatimi çeken birkaç noktayı aşağıda yazıyorum.

Ä harfini elle yazarken bu iki noktayı yatay çizgi gibi yaparsanız bu sizin özensiz olduğunuzu düşündüren bir durummuş. Diğer yandan, klavye kullanırken Ā harfini seçerseniz yanlış yapmış oluyorsunuz.

Å, İsveç O'su (ruotsalainen o). Evet harfin adı bu. Neyse artık, bizde de yumuşak g diye bir harf var sonuçta. İsveççe özel isimleri yazarken lazım oluyormuş. İsveççe Finlandiya'daki iki resmi dilden biri olduğu için alfabede bulunuyor.

B, F, pek kullanılmayan harfler, Finceye giren bazı yabancı kelimelerde var.
banaani (muz), asfaltti (asfalt)

C, Fincede bu harf yok ama bulunca duruma göre K veya S diye okuyorlar; alfabedeki okunuşu Se.

Şimdi, defalarca okumama karşın beni hala çok zorlayan bir kelime geliyor:

lyijytäytekynä: Türkçesini de tam bilmiyorum, mekanik kurşun kalem deniyor galiba, hani 0,5 olur, 0,7 olur... Haydi okuyalım:

lyi jy täyte kynä
lüi yü tӕüte künӕ

J, Y ve Ä ile başka kelimeler buldum:

• johtokyky: iletkenlik; okunuşu: yohtokükü
• jatkojohto: uzatma kablosu; okunuşu: yatkoyohto
• kasviöljy: bitkisel yağ; okunuşu: kasviölyü
• kehittynyt: gelişmiş; okunuşu: kehittünüt
• jyristä: gök gürültüsü; okunuşu: yüristæ

Diğer bazı kelimeler ve okunuşları:

• matka: seyahat; okunuşu: matka
• vesi: su; okunuşu: vesi
• lentokone: uçak; okunuşu: lentokone
• makuuhuone: yatak odası; okunuşu: makuuhuone
• tarkoituksenmukainen: amacına uygun; okunuşu: tarkoituksenmukainen

Bileşik kelimelerden ve vurgulamasından söz etmiştim ya, üstte de üç tane bileşik kelime var. Vurguyu alakasız yerde yapmamak için bu kelimeleri bölelim:

• lento: uçuş; kone: makine; lentokone: uçuş makinesi=uçak
• makuu: uyku; huone: oda; makuuhuone: uyku odası=yatak odası
• tarkoituksenmukainen, bunu bölüp anlatmak zor geldi. Kelimenin birinci kısmı tarkoituksen, ikinci kısmı mukainen.

Tabii ki kelimeleri bir Finli edasıyla telaffuz etmek için dinlemek de gerekiyor. Onun için siz en iyisi buradaki Fince kelimeleri kopyalayıp seslisözlük veya Google translate'in arama kutusuna yapıştırın, mikrofon simgesine tıklayarak dinleyin. Dinlediniz mi? Tamam o zaman, siz Fince okumayı söktünüz demektir. Artık ilk on Fince kelime bağlantısını tıklayıp oradaki kelimeleri yüksek sesle okuyabilirsiniz. Ya onlar ne yapsın, daha ı var, ş, ç var, ğ var! Peki Fince Türkçeye benzer mi?  

İlk 10 Fince kelime

Bu konuyu Web sitemde de bulabilirsiniz: Fince Temel İletişim | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Bir ortama girince Fince merhaba: hei demek; size sunulan bir yiyeceği reddedecekseniz hayır, teşekkür ederim: ei, kiitos diyebilmek; kahve ikram edildiğinde evet, teşekkür ederim: kyllä, kiitos demek ve konuşulanlardan hiçbir şey anlamadan kırk beş dakika otursanız da, kalkarken hoşça kal: hei hei diyerek veda edebilmek işin başı.

Fincesini bilmediğiniz bir şeyi parmağınızla gösterip bu: tämä derken, annenizin "parmakla gösterilmez, ayıptır çocuğum" diyen sesini duyar gibi olacaksınız ama, istediğiniz şeyi gösterirken bir de teşekkür ederim: kiitos diye eklerseniz, bir süre idare edebilirsiniz. Birine yanlışlıkla çarptığınızda, insanların arasından geçmek istediğinizde veya bir şey sormak için birinin dikkatini çekmeye çalıştığınızda da affedersin: anteeksi dediğinizde nezaket kurallarını yerine getirecek kadar Fince biliyorsunuz demektir. Üçe kadar sayarak (yksi, kaksi, kolme) da bildiklerinizin bundan ibaret olmadığını gösterebilir ve sempati toplayabilirsiniz. 

Bunlar hafif kaldıysa Faydalı ifadeler daha ilginç gelebilir.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• merhaba: hei
• hoşça kal: hei hei
• teşekkür ederim: kiitos
• affedersin: anteeksi 
• evet: kyllä (küllӕ diye söyleniyor)
• hayır: ei
• bu: tämä (ä harfi a ve e arası bir şekilde okunuyor, ӕ)
• yksi: bir (üksi)
• iki: kaksi
• üç: kolme

Daha çok Fince kelime öğrenmek isterseniz Memrise'da hazırladığım teste bakabilirsiniz. 

Hem Türkçede hem Fincede bulunan yabancı kelimeler

Web sitemde de okuyabilirsiniz.

Hem Türkçede Hem Fincede Bulunan Alıntı Kelimeler | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Aşağıda, hem Türkçede hem Fincede benzer şekilde kullanılan bazı kelimeleri bulacaksınız. Harfleri çift olarak kullanarak bazı yabancı kelimeleri dillerine katmışlar. 

Türkçede de Fincede de Helsinki

• baari: bar
• filmi: film
• galleria: galeri
• hotelli: otel
• konsertti: konser
• museo: müze
• ooppera: opera
• teatteri: tiyatro
• taksi: taksi
• bussi: otobüs
• metro: metro
• kahvi: kahve
• sokeri: şeker
• pitsa: pizza
• salaatti: salata
• wc: tuvalet

İşte biraz Fince öğrendiniz bile. Kültürel etkinliklere katılabilir, ulaşımınızı sağlayabilir, yiyip içebilirsiniz :-) Bir Finli gibi konuşabilmek için bazı Web sitelerinin audio özelliklerinden yararlanabilirsiniz ama listedeki kelimelerde bir sorun yok, ne yazıyorsa o şekilde okuyun. Pardon, WC hariç, vese olarak okunacak, e'leri çok kısa tutmayın. Vurguyu da ilk hecede yapın.

Not: Sauna dememe gerek var mı?

Yok ben orijinal Fince kelimelere bir bakayım diyorsanız İlk 10 Fince kelime bağlantısını tıklayabilirsiniz.

Fince Türkçeye benzer mi?

Bu sorunun cevabını Web sitemde de okuyabilirsiniz.
Fince Türkçeye Benzer mi? | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Hem evet hem hayır. Hayır, çünkü aynı dilden aldığımız bazıları hariç, bunlara örnek olarak da aklıma şu anda sadece ananas geliyor, Fince kelimelerin çoğu Türkçe kelimelerden çok farklı. Evet de demiştik, o zaman Fince ve Türkçe arasındaki benzerliklere bir bakalım:

Bizimki gibi sondan eklemeli bir dil olması nedeniyle, kelimeler değilse de, kelimelerin neden, nasıl "o hale geldiği" çok kolay anlaşılıyor. Fincede de tek kelimeyle "evlerimizden" diyebilirsiniz. Ekledikçe eklemişler çünkü onlarda da ismin bizdeki gibi halleri var, eve, evde, evden gibi. Yalnız, Fincede ismin çook halleri var anladığım kadarıyla.

Kitap kelimesinin kitabım olmasına şaşmıyorsanız, kaupunki kelimesinin ek alıp kaupungin olmasına yani k'nın yumuşayıp g olmasına ve benzeri değişikliklere alışmanız hiç zor olmuyor.

Ünlü uyumunu hatırladınız mı? Ev, eve; sabun, sabuna. Ünlü uyumu Fincede de var; jääkaappiin (jääkaappi: buzdolabı, jääkaappiin: buzdolabına), saunaan (sauna: sauna, saunaan: saunaya). A'lar a'lara, i'ler i'lere işte.

Peki Fince yazıldığı gibi mi okunur? Önce konuya açıklık getirmek için İngilizceden örnek vereyim: Mesela c harfinin önüne h gelip ch- olunca ç olarak, önüne a gelip ca- olunca k olarak okunuyor ya, Fincede ve Türkçede böyle değil. Türkçede her harfin karşılığı olan tek bir ses vardır, bir harfin önüne, arkasına hangi harf gelirse gelsin, bu harf aynı şekilde, okunur. Bazılarının okunuşu farklı da olsa (bkz. Fince telaffuz), Fincede de harflerin okunuşu komşu harflere göre değişmiyor. Önemli olan da bu. "Yazıldığı gibi okunma" ise biraz daha ayrı bir şey ve konumuzla alakası yok.

Fince de cinsiyetçi bir dil değil, hän, "o" demek. İngilizcedeki gibi dişi, erkek olarak ayırım yok (he/she diye ayrı ayrı kullanılmıyor).

Ekleri öğrenmediğinizde zor gelse de, ben, sen, onlar demeden konuşmanız Fincede de mümkün. Geldim dediğinizde gelenin birinci tekil şahıs (ben) olduğu nasıl anlaşılıyorsa, "tulin" dediğinizde de anlaşılıyor. Ben geldim veya minä tulin demenize gerek yok, tabii gelenin kim olduğunu vurgulamanız gerekmiyorsa.

Kendi kendine Fince öğrenmeye kalkmış biri olarak bunları anladığımda, zor bir dil olmasına karşın Finceyi sevdim.