Fince kukalı saklambaç

Bu yazının konusu kuka yani kim ve halleri.

Facebook sayfama gelen bir soru üzerine bu yazıyı hazırladım. Kim, ne hallere giriyormuş aşağıda görebilirsiniz. Dikkatinizi çekecektir, kuka kelimesinin hallerinde ku- ile başlayan hiç bir kelimeye rastlayamıyoruz. Bunun nedeni, tekillerin kene- kökünden, çoğulların ise kei- kökünden türetilmiş olmasıymış. 

kuka: kim tekil çoğul dilbilgisi halleri nominatiivi kuka ketkä genetiivi kenen keiden/keitten partitiivi ketä keitä akkusatiivi  kenet ketkä yer bildiren haller inessiivi kenessä keissä elatiivi kenestä keistä illatiivi keneen/kehen keihin adessiivi kenellä keillä ablatiivi keneltä keiltä allatiivi kenelle keille marjinal haller essiivi kenenä keinä translatiivi keneksi keiksi instruktiivi*  - - abessiivi kenettä keittä komitatiivi - -

*Kun, kuin ve kuinka var ama bunlar tamamen farklı anlamda kelimeler haline gelmişler. Bu nedenle kaynaklarda instruktiivi hali yoktur diye geçiyor. Bu nedenle bunları bu yazıya almadım.

Kuka, muhatabımız veya söz konusu ikiden çok kişi olduğunda kullanılıyor. Muhatap veya söz konusu iki kişi olduğunda hangisi/hanginiz anlamındaki kumpi ve bundan türetilen kelimelerin kullanılması gerekiyor.

• nominatiivi kuka, ketkä: kim, kimler
• Kuka hän on: O kim?
• Kuka soittaa: Kim arıyor?
• En tiedä kuka hän on: Bilmiyorum kim o.
• Onun kim olduğunu bilmiyorum.
• genetiivi: kenen, keiden/keitten: kimin, kimlerin
• Kenen vuoro on: Kimin sırası?
• Sıra kimde?
• Kenen liput nämä ovat: Kimin biletleri bunlar?
• Tiedän kenen liput nämä ovat: Biliyorum kimin biletleri bunlar.
• Bunların kimin biletleri olduğunu biliyorum.
• partitiivi: ketä, keitä 
• Ketä'yı doğru kullanabilmek için partitiivi fiilleri bilmek gerekiyor.
• Ketä poliisi etsii: Polis kimi arıyor?
• Ketä sihteeri auttaa: Sekreter kime yardım ediyor?
• Ketä myyjä palvelee: Satıcı kime hizmet ediyor
  
• akkusatiivi: kenet, ketkä
• Kenet haluaisit nähdä: Kimi görmek istersin?
• Kenet haluaisit tavata: Kimi tanımak istersin?
• Kiminle tanışmak istersin?

Yer bildiren hallerle kullanılan fiillerin bilinmesi, kimde, kimden, kime derken yapacağımız seçimde belirleyici oluyor.

• adessiivi kenellä keillä: kimde, kimlerde
• Kenellä on kaukosäädin: Uzaktan kumanda kimde?
• Kenellä on neljä tytärtä: Kimin dört kızı var?
• Fincede, benim şunum bunum var değil, bende ..... var deniyor ve bunun için adessiivi kullanılıyor.
• Sayılardan sonra partitiivi kullanılıyor, sayılabilen şeyler tekil partitiivi oluyor. Bu nedenle tytärtä dedik.
• Väestövirkamies kysyi, kenellä on neljä tytärtä: Nüfus memuru, kimin dört kızı var diye sordu.
• ablatiivi keneltä, keiltä: kimden, kimlerden
• Keneltä voin kysyä: Kimden sorabilirim?
• Keneltä lainasit termospulloa: Termosu kimden ödünç aldın?
• allatiivi kenelle, keille: kime, kimlere
• Kenelle ehdokas puhuu: Aday kime konuşuyor?
• Aday kiminle konuşuyor?

Bunların günlük konuşmada kullanılan şekilleri varmış: 

• adessiivi: kellä
• ablatiivi: keltä
• allatiivi: kelle

Marjinal halleri Türkçe olarak açıklayabileceğim. Şimdilik Fince örnek verebilecek durumda değilim.

• essiivi kenenä, keinä: kim olarak, kimler olarak
• Sen şu anda kim olarak konuşuyorsun, eşim olarak mı, ortağım olarak mı?
• translatiivi keneksi, keiksi: kime dönüşmek, kimlere dönüşmek
• Eğer mümkün olsaydı kime dönüşmek isterdin, bir bilim adamına mı, bir sanatçıya mı?
• abessiivi kenettä, keittä: kim olmadan, kimler olmadan
• Kimler olmadan bu kurum daha iyi işlerdi?
  

İki özel durum:

• kuka se (o kim?) günlük konuşmada kukas oluyormuş
• kuka tahansa: kimse, her kimse, herhangi bir kimse anlamına geliyor, bir soru zannedilmesin.
  

Fincedeki hallerle ilgili bilginiz yoksa bu yazıdan fikir edinebilir, blogumda "ekler" etiketli diğer yazılara bakabilirsiniz.

Not: Kuka'nın artık kullanılmayan, eski metinlerde, ya da şiirlerde geçen halleri de var. Wiktionary'den bakabilirsiniz.

Kaynaklar: Bu yazıyı hazırlarken Wiktionary'de kuka sayfasından ve Jukka K Korpela tarafından yazılmış olan Handbook of Finnish adlı kitabın Google'daki ön izlemesinden yararlandım.