Fince Test 2

Bu arada, sizin haberiniz yok tabii, Fince öğrenmek yetmiyormuş gibi, bir süredir Fransızca kursuna gidiyorum. Önceden biraz biliyordum, ilerleteyim istedim. Orada gördüm ki, yıllar içinde dil öğretme yöntemleri biraz değişmiş. Belki de yetişkinler için açılan kurslarda farklı yöntemler uygulanıyor. Öğrencileri daha çok araştırmaya ve anlamaya yöneltiyorlar. Parçalara bölerek öğretme gibi bir yöntem de kullanıyorlar; aynı cümleleri farklı şeyleri bulmak, farklı sorulara cevap verebilmek için birkaç defa inceliyoruz. 

Ben de benzer bir yöntemle çalışmak için bu seti hazırladım. Aşağıda on iki cümle var ve biz de bunlarla ilgili sorulara cevap arayacağız.

Cümleleri tam anlamadıysanız hiç canınızı sıkmayın, biz burada Fince-Türkçe tercüme yapmıyoruz. Yukarıda bahsettiğim yöntemle biraz bu cümleler üzerinde çalışacağız. Yalnız biraz temeliniz olması gerekiyor bence. Sorulara cevap verebilmenize ve cevaplarınızı kontrol etmenize yardımcı olabilecek yazılarımın bağlantılarını en altta veriyorum, onları inceleyebilirsiniz. 

Nukkua (uyumak) fiiliyle kurulmuş cümlelere bir göz gezdirin:   

1. Nukun keskimäärin kymmenen tuntia yössä.
2. Nukuit liian vähän.
3. He nukkuivat olohuoneessa. 
4. Kissa nukkuu keittiössä.
5. Asiakkaasi ja sinä nukutte yönne rauhassa.
6. Nukuin liian pitkään.
7. Suomalaiset nukkuvat hyvin.
8. Sinä nukut kolmetoista tuntia.
9. Nykyisin nukumme samassa sängyssä.
10. Anni vihdoin nukkui. 
11. Minä ja lapset nukuimme.
12. Nukuitte koko matkan.

Sorulara gelelim:

1. Hangi cümlelerde açık özne veya şahıs zamiri var, yani uyuyanın kim olduğu hangi cümlelerde açıkça belirtilmiş?
2. Açık özneler/şahıs zamirleri neler, anlamları nedir?
3. Hangi cümlelerde gizli özne var yani özneyi fiilden anlıyoruz?
4. Hangi cümlelerde gizli özne çoğul?
5. Geçmiş zaman ve tekil şahıs olan cümleler hangileri?
6. İkinci çoğul şahısla hangi cümleler kurulmuş?
7. Tekil şahısla birlikte bir özne daha kullanıldığı için çoğul olan geçmiş zaman cümlesi hangisi?
8. Kim/kimler nerede uyuyor? Bunlarla ilgili hangi cümle/cümleler tekil, hangi cümle/cümleler şimdiki zaman? 
9. Hangi cümlelerde kaç saat uyunduğundan bahsediliyor, keskimäärin ne demek?
10. Kimler iyi uyuyor?
11. Geçmiş zamanda kurulmuş olan ve çok az uyumaktan, çok uzun uyumaktan ve bütün yolculuk boyunca uyumaktan söz edilen üç cümlede, özne olarak kullanılacak şahıs zamirleri neler olurdu?
12. (En) sonunda uyuduğu belirtilen kim?

Kişi zamirleri
Geçmiş zaman
Fince Tip 1 fiil çekimleri
Nerede, neyin içinde
Sayılar
https://www.dict.com/fince-turkce/

Bulamadığınız, emin olamadığınız, sormak istediğiniz bir şey olursa yorum bırakın, en kısa sürede cevap vermeye çalışacağım.

Fince geçmiş zaman olur ki hayali cihana değer

O kadar zaman geçmiş, tamamen Fince geçmiş zaman fiil çekimlerine ayrılmış bir yazı yazmamışım. Halbuki çok kolay. Mesela nukkua (uyumak) fiilinin şimdiki ve geçmiş zaman çekimlerini aşağıda inceleyelim:

nukun-nukuin, nukut-nukuit, nukkuu-nukkui,
nukumme-nukuimme, nukutte-nukuitte, nukuvat-nukkuivat

Demek ki neymiş, geçmişte olup bitmiş olayları söylemek için, şahıs ekinden önce bir yerlere i harfi koyuyormuşuz. Biraz yüzeysel oldu tabii bu bilgi. Gönül ister ki, hangi tip fiilin geçmiş zaman çekimi nasıl yapılır, bunları tek tek anlatalım, inceleyelim, ayrı ayrı her tip için örnekler verelim ama, şimdilik genel bir fikir edinmeyle yetineceğiz. Bunun için de, bu fiillerin çekimlerine bakanların bir bildiği vardır mutlaka diyerek, Verbix'te çekimlerine en sık bakılan 10 fiili buraya alayım dedim. İlk sütuna şimdiki zaman, ikinci sütuna geçmiş zaman çekimlerini yazdım. Unutmayalım, bu şekilde yapılan geçmiş zaman fiil çekimlerinde, zaman belirten kelimeleri kullanmak gerekiyor.

olla: olmak		juosta: koşmak
minä olen	minä olin	minä juoksen	minä juoksin
sinä olet	sinä olit	sinä juokset	minä juoksit
hän on	hän oli	hän juoksee	hän juoksi
me olemme	me olimme	me juoksemme	me juoksimme
te olette	te olitte	te juoksette	te juoksitte
he ovat	he olivat	he juoksevat	he juoksivat
menna: gitmek		lukea: okumak
minä menen	minä menin	minä luen	minä luin
sinä menet	sinä menit	sinä luet	sinä luit
hän menee	hän meni	hän lukee	hän luki
me menemme	me menimme	me luemme	me luimme
te menette	te menitte	te luette	te luitte
he menevät	he menivät	he lukevat	he lukivat

Tamam, şöyle bir baktık veya tek tek okuduk, altta da devam ediyor, onlara da bakacağız ama ne olacak? Bence bu on tane fiilin geçmiş zaman çekimlerini ezberleyelim. Önce her bir fiilin şimdiki zaman ve geçmiş zaman çekimlerini, mesela minä olen, sinä olet, hän on... sonra da minä olin, sinä olit, hän oli… diye ezberleyelim. Genel kuralları, h, k gibi harfleri içeren fiillerdeki ufak değişimleri fark edelim ama çok üstünde durmadan olduğu gibi hatmedelim. Sonra da her bir fiili bu defa minä olen-minä olin, sinä olet-sinä olit … diye çalışalım.

syödä: yemek		tulla: gelmek
minä syön	minä söin	minä tulen	minä tulin
sinä syöt	sinä söit	sinä tulet	sinä tulit
hän syö	hän söi	hän tulee	hän tuli
me syömme	me söimme	me tulemme	me tulimme
te syötte	te söitte	te tulette	te tulitte
he syövät	he söivät	he tulevat	he tulivat
nähdä: görmek		tehdä: yapmak
minä näen	minä näin	minä teen	minä tein
sinä näet	sinä näit	sinä teet	sinä teit
hän näkee	hän näki	hän tekee	hän teki
me näemme	me näimme	me teemme	me teimme
te näette	te näitte	te teette	te teitte
he näkevät	he näkivät	he tekevät	he tekivät
juoda: içmek		unohtaa: unutmak
minä juon	minä join	minä unohdan	minä unohdin
sinä juot	sinä joit	sinä unohdat	sinä unohdit
hän juo	hän joi	hän unohtaa	hän unohti
me juomme	me joimme	me unohdamme	me unohdimme
te juotte	te joitte	te unohdatte	te unohditte
he juovat	he joivat	he unohtavat	he unohtivat

Fince Tip 3 fiil çekimleri

Bu yazının konusu Fince Tip 3 fiillerin çekimi ile ilgili kurallar.

Bu gruptaki fiiller -lla/-llä, -nna/-nnä, -rra/-rrä, -sta/-stä ile yani iki sessiz ve bir sesli harfle bitenler. Bu tip fiilleri çekebilmek için önce -la/-lä, -na/-nä, -ra/-rä, veya -ta/-tä kısmını çıkarmak ve bulduğumuz köke -e- ekledikten sonra şahıs gösteren ekleri koymak gerekiyormuş.

Fiil çekmek için toplama çıkarma mı yapacağız yani? Hayır ama, her bir fiilin çekimini ayrı ayrı ezberlemek de zor. En iyisi, sık kullanılan bir Tip 3 fiilin çekimini ezberleyelim hem de kuralı öğrenelim.

tulla: gelmek 

• tulen: gelirim 
• tulet: gelirsin 
• tulee: gelir 
• tulemme: geliriz 
• tulette: gelirsiniz 
• tulevat: gelirler

Diğer bazı Tip 3 fiillerin geniş zaman çekimlerini aşağıda bulabilirsiniz. Güzelce ezberleyelim. Ezberlemekle kalmayıp incelersek kuralın işlediğini yani, fiilin mastar halinde en sonda bulunan sesli harfin ve önündeki sessizin çıkarılarak oraya bir -e harfi koyulduğunu, sonrasında da şahıs gösteren eklerin geldiğini de görebiliriz.

• menna→men
• menen, menet, menee, menemme, menette, menevät
• pestä→pes
• pesen, peset, pesee, pesemme, pesette, pesevät 
• työskennellä→työskentel
• työskentelen, työskentelet, työskentelee, työskentelemme, työskentelette, työskentelevät
• olla→ol
• olen ,olet, on, olemme, olette, ovat

Työskennellä fiiline bakıyorum da, o bir tuhaf geldi, evet, -lä kısmını atıp, bulduğumuz köke -e eklersek ve birinci tekil şahıs ekini koyarsak työskennelen olması gerekirdi halbuki bu työskentelen olmuş. Olla fiili de kurala uymuyor, onu da öyle kabul edeceğiz artık.

Yalnız, bu hayat hep böyle gitmeyle, gelmeyle, çalışmayla mı geçecek? Cevap hayırsa o zaman şöyle buyurun:

• hymyillä→hymyil
• gülümsemek
• hymyilen, hymyilet, hymyilemme, hymyilette, hymyilevät
• flirttailla→flirttail
• flört etmek
• flirttailen, flirttailet, flirttailee, flirttailemme, flirttailette, flirttailevat
• suudella→suutel
• öpmek
• suutelen, suutelet, suutelee, suutelemme, suutelette, suutelevat

İki fiilin çekiminde zayıf ünsüzün kuvvetli ünsüze dönüştüğüne dikkat edelim: työskennellä fiilinin çekiminde -nn, -nt olarak değişmişti. Suudella fiilinde de, -d harfi -t oldu. Bu konuda bilgiyi Fince Tip 4 fiil çekimleri yazısında bulabilirsiniz. İsterseniz Fince otuz fiil başlıklı yazıda verdiğim fiillere de bir bakın, Tip 3 olanları belirleyin. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

• mennä: gitmek
• työskennellä: çalışmak
• pestä: yıkamak
• olla: olmak
• hymyillä: gülümsemek
• flirttailla: flört etmek
• suudella: öpmek

Fince emir kipi

Fince emir kipinin bizdekinden çok da farkı yok, biz fiilin mastar halinden -mek, -mak eklerini çıkarınca emir kipini oluşturmuş oluyoruz. Fincede de olumlu emir kipini oluşturmak için, birinci tekil şahıs çekiminin sonundaki "n" harfini çıkarıveriyoruz, bu kadar basit. 

Olumsuz emir kipi için de olumlu emir kipinin başına älä koyuyoruz. Älä, bizdeki "me" "ma" oluyor. 

sanoa: söylemek 

• sanon:birinci tekil şahıs: (söylerim) 
• sano! söyle! 
• älä sano! söyleme 

istua: oturmak 

• birinci tekil şahıs: istun (otururum)
• istu! otur 
• älä istu! oturma 

Çoğul emir kipi yapmak için fiilin mastar halindeki köküne -kaa veya -kää ekliyoruz. 

Çoğul olumsuz emir kipi için de başa älkää koyup fiilin mastar halindeki köküne -ko veya -kö ekliyormuşuz. Bir deneyeyim bakayım, oluyor mu?

mennä: gitmek (bir yere) 

• menkää! gidin 
• älkää menkö! gitmeyin 

tulla: gelmek 

• tulkaa! gelin 
• älkää tulko! gelmeyin 

Oluyormuş. Oluyormuş da, sağa sola emirler yağdırmak aslında biraz kaba oluyor. Emir kipini nazik bir biçimde ifade etmek için başka ifadeler varmış. Onları öğreninceye kadar, emir kipindeki cümlenin sonuna "kiitos" ekleyerek, ses tonumuzu yumuşak tutarak filan idare edebiliriz diye düşünüyordum ama öyle değilmiş.  

Fince otuz fiil başlıklı yazıma bir göz atın isterseniz, oradaki fiilleri emir kipinde çekebiliyor musunuz. Fince çok faydalı ifadeler 1-25 ve bunu takip eden Fince çok faydalı ifadeler 26-50 başlıklı yazılarıma bakın, hangi ifadeler emir kipindeymiş, hangi fiillerle ne istenmiş? 

Fince Tip 1 fiil çekimleri

Finceye Giriş | Keyfimce Fince (wordpress.com)

Fiil çekimlerini burada bulabilirsiniz.

Bu yazının konusu Fince fiillerin özellikleri, Tip 1 fiil çekimleri ve ilgili kurallar. 

Önce fiil çekimlerine genel bir bakış: Ben, sen, demeden, kimden bahsetmek istiyorsak bahsedebilmenin rahatlığını Fincede de yaşıyoruz. Diğer yandan, ben, sen, biz, siz için fiil çekimi yaparken kişi zamirini koymaya gerek yok ama o ve onlar derken kişi zamirini koymak gerekiyormuş. Türkçedeki gibi, fiil köklerine gelen farklı ekleri öğrenmek gerekiyor. Yapacak bir şey yok, oturup ezberliyoruz. Fincede 6 tip fiil var ve her bir fiil tipinin çekiminin kendine özgü kuralları var. Bunlara ek olarak bir de düzensiz fiiller bulunuyor. 

Fiil tipleri ile ilgili yazılarımda fiil çekimlerinin Türkçesini geniş zaman olarak veriyorum. Bunlar şimdiki zaman ve gelecek zaman için de kullanılabilir çünkü çekimleri aynı şekilde yapılıyor. Fincede geniş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman ayrımı, zaman bildiren kelimelerle ve fiil dışındaki bazı kelimelere gelen eklerle ve konuşmanın bağlamını anlayarak yapılıyor.

Bu açıklamalardan sonra en bilinen birinci tip fiilin çekimi ile başlayalım ve kurallarını öğrenelim.

puhua: konuşmak

• puhun: konuşurum
• puhut: konuşursun
• puhuu: konuşur
• puhumme: konuşuruz
• puhutte: konuşursunuz
• puhuvat: konuşurlar

Birinci tip fiiller iki sesli harfle, yani -aa/-ää, -ea/-eä, -ia/-iä, -oa/-öä, -ua/-yä ile bitenler. Fiil çekimini yapmak için sondaki a veya ä atılıyor ve böylece fiil kökü bulunuyor. Ondan sonra da yanına ekleri geliyor. Bizim -y harfi Fincede -ü olarak okunduğu için -yä da iki sesli harfle biten bir fiil oluyor. Üçüncü tekil şahıs çekiminde, fiil kökü hangi harfle bitiyorsa yanına o harften bir tane daha koyuluyor.

Tip 1 fiillere örnekler, fiillerin kökü ve çekimleri:

• sanoa→sano
• sanon, sanot, sanoo, sanomme, sanotte, sanovat
• muistaa→muista
• muistan, muistat, muistaa, muistamme, muistatte, muistavat
• kysyä→kysy
• kysyn, kysyt, kysyy, kysymme, kysytte, kysyvät
  

Bütün Tip 1 fiiller yukarıdaki şekilde çekilemiyor ve bazı Tip 1 Fiil çekimlerinde üçüncü tekil ve çoğul şahıs çekimi yapılırken sessiz harflerde değişiklikler oluyor. Bununla ilgili bilgiler Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam yazısında. 

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları: puhua: konuşmak sanoa: söylemek muistaa: hatırlamak kysyä: sormak