Fince nerede

Fince nerede (missä) sorusuna cevap verelim veya bir şeyin nerede olduğunu söyleyelim ama cevap "içinde" olsun (üstünde olmasın, o farklı). Temel olarak çok basit, kelimenin sonuna, ünlü uyumuna göre -ssa veya -ssä getiriyoruz. Nerede, nereden, nereye yazımda konunun temelini anlatmıştım. Burada da, "missä" sorusuna cevap verirken karşımıza çıkacak farklılıklardan söz edeceğim. Bunlar sanırım en sık karşılaşabileceklerimiz, onun için de bunları ezberleyelim diyorum. Geri kalanları duydukça, okudukça öğreniriz herhalde.

İpucu: En bilindik, en çok örnek verilen istisnalar, koti'nin kodissa değil kotona olması ve Helsinki'nin Helsinkissä değil Helsingissä olması. Bunları hemen öğrenmekte fayda var.

Finlandiya'dan ve Finlandiya'nın çok bilinen şehirlerinden başlayayım, lazım olur.

• Suomi oluyor Suomessa (Finlandiya'da) 
• Tampere oluyor Tampereella (Tampere'de)
• Vantaa oluyor Vantaalla (Vantaa'da)
• Seinäjoki oluyor Seinäjoella (Seinäjoki'de)
• Rovaniemi oluyor Rovaniemellä (Rovaniemi'de)

İpucu: Fincede bizim "Ankara'da" yazdığımız gibi kesme işaretiyle ayırma yapılmıyor.

İ harfiyle biten kelimelerin çoğunda, İ yerine E koyulup arkasına da -ssa/-ssä ekleniyor.

• Suomi-Suomessa (Finlandiya-Finlandiya'da)
• järvi-järvessä (göl-gölde)

Başka dillerden alınan ve İ ile biten kelimeler standart ekleri alıyor.

• pankki-pankkissa (banka-bankada)

E harfiyle biten kelimelerde -ssa/-ssä öncesinde bir E harfi daha koyuluyor.

• huone-huoneessa (oda-odada)
• lentokone-lentokoneessa (uçak-uçakta)

NEN ile biten kelimelerde NEN yerine SE koyduktan sonra -ssa/-ssä ekleniyor.

• Suomalainen-suomalaisessa (Finlandiyalı-Finlandiyalıda)

Sİ ile biten kelimelerde, Sİ yerine DE koyulduktan sonra ekler koyuluyor.

• vesi-vedessä: (su-suda)
• käsi-kädessä (el-elde)
  

Ünlü uyumu, harf düşmesi, zayıf ve kuvvetli ünsüzlerle ilgili değişikliklere de rastlıyoruz. Örneğin, LT yerine LL gelmesi, PP varken tek P olması.

• silta-sillassa (köprü-köprüde) 
• kauppa-kaupassa (dükkan-dükkanda) 
• hampas-hampaassa (diş-dişte)
• kaappi-kaapissa: dolapta (Bu arada, bizim kap dediğimiz şey Fincede dolap anlamına geliyor. Dolapta derken p'lerden biri, artık hangisiyse, düşüyor. 

İpucu: "Masada" yani "pöydässä" denmeyeceğini de öğrenelim, bildiğimiz üç-beş kelimeye kendi kendimize ek getirirken kolayca yapabileceğimiz bu hatadan yol yakınken dönelim. "Masanın üstünde" yani "pöydälle" denmesi gerekiyor.

Bir de neler var biliyor musunuz:

• joulukuu-joulukuussa: aralıkta (aralık ayında)
• kaksi kertaa päivässä: günde iki kere. Kere kelimesinin hangisi olduğunu artık siz tahmin edin, gecenin bu saatinde beni yormayın.
• kirjassa on 300 sivua: kitapta 300 sayfa var. Nesnelerde bir şey varsa böyle söyleniyor. Mesela evde üç oda var derken de böyle ifade ediliyor. Kitabın 300 sayfası, evin üç odası var demeye kalkıp işleri karıştırmayın.
• parsakaalissa on paljon C-, K- ja A-vitamiineja: Brokolide çok C-,K- ve A-vitaminleri vardır. Vitamin türü birden fazla olunca Fincede vitamin de çoğul oldu.

Büyükte eskide okulda

• Biz, bugün büyük eski bir okulda (ders) çalışıyorum diyoruz ama Fincede ekler ilgili sıfatlara da geliyor. Ne oluyor o zaman, "Bugün büyükte eskide okulda (ders) çalışıyorum" oluyor. Aksi durumda sıfatlar nesneye bağlanamıyor anlaşılan. Bununla ilgili ayrı bir yazım var.

Yazıda geçen Fince kelimeler ve Türkçe karşılıkları:

· koti: ev, içinde yaşanan yer	· lentokone: uçak
· järvi: göl	· sivu: sayfa
· kaksi: iki	· silta: köprü
· kertaa: defa (kez, kere)	· parsakaali: brokoli
· pankki: banka	· kauppa: dükkan
· päivä: gün	· paljon: çok
· huone: oda	· hammas: diş
· kirja: kitap	· vitamiini: vitamin

Fince faydalı ifadeler

Bu yazıda, Fince günlük konuşmalarda geçecek dokuz Fince cümle, Türkçe karşılıkları ve açıklamaları var. Son olarak da, Fince "seni seviyorum" demeyi öğreniyoruz.

1. Missä on vessa: tuvalet nerede? 
2. En puhu suomea: Fince bilmiyorum (konuşmuyorum) 
3. Kiitos paljon: çok teşekkürler 
4. En tiedä: bilmiyorum 
5. Hyvää päivää: iyi günler 
6. Hyvää huomenta: iyi sabahlar 
7. Hyvää iltaa: iyi akşamlar 
8. Mitä kuuluu: Ne haber? 
9. Mikä sinun nimesi on: senin adın nedir? 
10. Rakastan sinua: seni seviyorum

Fince soru sormanın sakıncası, karşınızdakinin sizi biliyor zannedip Fince cevap vermesidir. Bu nedenle, "Missä on vessa" (tuvalet nerede) diye sorduktan hemen sonra "En puhu suomea" (Fince bilmiyorum) diye de eklemeniz gerekeceğinden, 1 ve 2 numarayı beraber ezberleyin. El-kol hareketleriyle tuvalet tarifini aldıktan sonra da "Kiitos paljon" diyerek çok teşekkür edin. O arada biri size bir şey sorarsa "En tiedä" (bilmiyorum) dersiniz.

Buraya kadar olan ifadeleri ve içinde geçen kelimeleri inceleyelim biraz:

1. Missä, nerede demek. Ä harfinin Ӕ yani a ve e harfleri arası bir harf olduğunu hatırlayalım, "açık e" gibi okuyabiliriz. Vessa, WC'nin Fince okunuşu işte. Burada bir de "on" var, "dır", "dir" anlamına geliyor. Tuvalet nerededir diye sormuş oluyoruz tam olarak.

2. En puhu: konuşmuyorum, konuşmam. Puhua, konuşmak fiiliydi. Fincede fiilleri olumsuz hale getirirken fiilin kendisine pek bir şey yapmıyoruz, sadece birinci tekil şahıs çekiminin sonundaki n harfini atıyoruz. Kalan kelimenin önüne sırasıyla, birinci, ikinci, üçüncü tekil ve çoğul şahıslar için, en, et, ei, emme, ette, eivät getiriyoruz. En puhu, et puhu, ei puhu, emme puhu, ette puhu, eivät puhu: konuşmuyorum, konuşmuyorsun, konuşmuyor, konuşmuyoruz, konuşmuyorsunuz, konuşmuyorlar.

En puhu suomea için karşılık olarak yukarıda Fince bilmiyorum yazmıştım çünkü, biz Türkçede Fince konuşmuyorum demeyiz, öyle dersek, "biliyorum da konuşmuyorum işte" gibi bir anlam çıkar; biz "Fince bilmiyorum" deriz bu durumda. Suomea'yı, cümle içinde küçük harfle yazdım, yanlışlık yok, özel isim sayılmıyor.

3. Kiitos: teşekkür ederim demek. kiittää: teşekkür etmek. Fiilin çekiminde t harflerinden biri düşüyor (bkz. Fince Tip 1 fiil çekimlerine devam).

4. Tietää: Bilmek de yukarıda anlattığım şekilde olumsuz hale dönüşüyor; en tiedä, et tiedä diye gidiyor. T harfinin D'ye dönüşmesi konusunu da yine Tip 1 fiil çekimleri kaydında okuyabilirsiniz. 

5, 6 ve 7 numaralarda geçen hyvää, iyi demek. Hyvää päivä'yı öğleden sonra da kullanabilirsiniz. Çok neşe saçmayayım, biraz ağır takılayım diyorsanız sadece Päivä! veya Huomenta! ya da Iltaa! diyebilirsiniz. İpucu: Hyvää kelimesine benzer görünen bir de hyvä var, o da iyi demek ama, bir ünlem. Mesela, "Seni yarın ararım" ya da "Hemen geliyorum" dendi, "İyi" demek istediniz, Hyvä! diyebilirsiniz. "Ne haber, nasılsın" diye soruldu, "hyvä" diye cevap verebilirsiniz.

8. Mitä kuuluu, ne haber anlamına geliyor dedik. Kuulla, duymak demek. Mitä kuuluu, ne duyuluyor gibi bir anlam taşıyor. Tabii Türkçede böyle bir ifade olmadığı için, ona yakın bir karşılık olarak ne haber demeyi uygun gördüm. Bunu n'aber olarak da düşünebiliriz ki buradan samimi bir ifade olduğunu anlayabilirsiniz. Resmi ortamlarda kullanmayın. Mitä ve 9. maddede geçen mikä, ikisi de "ne" demek. Bunların ayrımını daha sonra anlatacağım.

9. Dokuzuncu maddede sinun var, senin demek. İyelik ekleriyle ilgili bir yazım vardı, sizi onu okumaya davet ediyorum. Nimi, ad demekti. Nimesi de senin adın demek. Sinun'un başındaki "si", ilgili kelimenin sonuna ekleniyor. Nimi kelimesinde ufak bir değişiklik var, nimisi değil, nimesi olmuş ama sonuçta Türkçeye benzer şekilde ekleme oluyor diye düşünebiliriz; benim adım, senin adın, minun nimeni, sinun nimesi gibi.

10. Rakastaa: sevmek (Tip 1 Fiil) Lütfen rastgele kullanmayın; Finler utangaç, duygularını pek belli etmeyen, laf kalabalığını sevmeyen insanlar olarak biliniyor. Hatta bununla ilgili bir anekdot var: Elli-altmış yıllık evli bir çift varmış. Kadın bir gün kocasına "Söylesene, beni hala seviyor musun" diye sormuş. Adam cevap vermiş: "Neden böyle ikide bir soruyorsun anlamadım, evlenme teklif ederken seni sevdiğimi söylemiştim zaten. Bir değişiklik olursa haber veririm".

Fince çok faydalı ifadeler 1-25 ve onun devamı olan Fince çok faydalı ifadeler 26-50 yazılarımda da günlük konuşmada kullanılabilecek kısa kısa 50 kalıp var.

Fince fiiller

Finceye Giriş | Keyfimce Fince (wordpress.com)
Fince fiilleri ve daha birçok şeyi bulabileceğiniz adres!

Fince fiilleri öğrenmeye, istemek (haluta) fiiliyle başlayabilirsiniz. Böylece hem kendinizi iyi kötü ifade etme şansı bulur hem de mastar ezberlemenin faydalarını görürsünüz.

• haluta: istemek
• minä: ben
• minä haluan: ben istiyorum 

Başına minä koymanıza da hiç gerek yok, haluan dediğinizde birinci tekil şahıs olduğu anlaşılıyor zaten. Telaffuz? Hiç sorun değil, bununla ilgili yazıma bir göz atın (y, j ve ä), biraz da Fince dinleyin.

• Haluan tanssia: Dans etmek istiyorum.

Kulağa yakın geliyor diye bu örneği vermiştim ama, Fince konuşmaya başladığınızda ilk isteyeceğiniz şeyin dans etmek olması ihtimali biraz düşük göründü şimdi. İstiyorum'un cümle başında, yapmak istediğiniz şeyin sonra geldiğini hatırlatıp, daha yararlı olabilecek başka fiillerle devam edelim:

• Haluan mennä: Gitmek istiyorum
• Haluan kävellä: Yürümek istiyorum
• Haluan levätä: Dinlenmek istiyorum
• Haluan nukkua: Uyumak istiyorum
• Haluan istua: Oturmak istiyorum

Yapmak istediğiniz diğer şeyleri sözlüklerden bulabilirsiniz. Ama hep siz bir şeyler isteyecek değilsiniz; karşınızdaki kişiye de bir sorun bakalım...

• Haluatko uida: Yüzmek istiyor musun?
• Haluatko lukea: Okumak istiyor musun?
• Haluatko kuunella: Dinlemek istiyor musun?
• Haluatko puhua: Konuşmak istiyor musun?
• Haluatko sanoa: Söylemek istiyor musun?

Haluan istiyorum demekti, haluat istiyorsun demek. Haluatko dediğimiz zaman da istiyor musun diye sormuş oluyoruz. İpucu: Fincede ko, kö eklerine bizdeki mı, mi karşılık geliyor ama, bitişik yazılıyor.

Fince Tip 4 fiil çekimleri ile ilgili yazımda haluta fiilinin geniş zaman çekimlerini bulabilirsiniz. "Fiiller" etiketli yazılarımda da başka bilgilere ve fiillerle ilgili testlere ulaşabilirsiniz. Mesela Fince otuz fiil.

Fince telaffuz

Tıklayın: Fince Telaffuz ve Fin Alfabesi | Keyfimce Fince (wordpress.com)
Bu konuyu ve Fince ile ilgili diğer konuları web sitemde de bulabilirsiniz.

Fincede harflerin okunuşunda bazı farklar var, bunları aşağıda açıklamaya çalıştım. Yalnız bu aşağıdakiler, harflerin kelime içindeki okunuşlarını gösteriyor. Fincede alfabenin okunuşu ayrı, mesela h harfine biz he diyoruz, onlar ho diyor, çok sevimli bence. Bakın en altta Fince alfabe ve örnek kelimeler için bir video var.

Ä, e ile a arası bir harf, æ hani şöyle şiveli bir "lahmacun" derken çıkan "A" gibi 

päivä: gün (Bu kelimeyi pæivæ diye okuyoruz)

J, Yi diye okunuyor alfabede. Tabii ki kelime içinde geçtiğinde, Y'den sonra yanındaki harfe göre devam ediyoruz. 

Hem Ä hem J içeren bir kelimeyi örnek vereyim: 

jää: buz (Yaa diye okuyun ama a harfleri öyle ağız dolusu değil)

Y, Ü diye okunuyor.

yksi: bir (üksi, vurguyu ilk hecede yapın) 

Fince okurken en çok lazım olacaklar bu üçü. Ötekileri bizim kelimelerimizi nasıl okuyorsanız öyle okuyun. Vurguları ilk hecede yapmaya çalışın. Kelimeleri yuvarlamayın, her harfin hakkını verin. Uzun görünen birçok kelime aslında bileşik kelime olduğu için, bildiğiniz kelimelerin sayısı arttıkça bileşik kelimelerin içinde bunları tanımaya başlayacaksınız. Böylece uzun kelimeleri telaffuz etmekte zorlanmaz hale geleceksiniz. Itsepalvelu gibi mesela; bilmezsek itsepal velu diye vurgulayabiliriz ama itse kendi demek, palvelu da hizmet demek. Bunları bilince 'self servis' olduğunu çıkarabiliyor ve itse palvelu olarak vurgulamamız gerektiğini anlıyoruz. 

Yalnız, kelimelere vurgu yapmakla inişli çıkışlı konuşmayı karıştırmamak lazım. Fince, monoton demeyelim de, düz konuşulan bir dil. Dudağımızın önüne yatay şekilde bir kağıt koyup, içinde -p, -s ve -k harflerinin bulunduğu kelimeleri, veya sadece bu harfleri, söylediğimizde, kağıdın titrememesi gerekiyormuş. Kısacası, harfleri patlatmamak gerekiyor.  

Alfabeyle ilgili olarak dikkatimi çeken birkaç noktayı aşağıda yazıyorum.

Ä harfini elle yazarken bu iki noktayı yatay çizgi gibi yaparsanız bu sizin özensiz olduğunuzu düşündüren bir durummuş. Diğer yandan, klavye kullanırken Ā harfini seçerseniz yanlış yapmış oluyorsunuz.

Å, İsveç O'su (ruotsalainen o). Evet harfin adı bu. Neyse artık, bizde de yumuşak g diye bir harf var sonuçta. İsveççe özel isimleri yazarken lazım oluyormuş. İsveççe Finlandiya'daki iki resmi dilden biri olduğu için alfabede bulunuyor.

B, F, pek kullanılmayan harfler, Finceye giren bazı yabancı kelimelerde var.
banaani (muz), asfaltti (asfalt)

C, Fincede bu harf yok ama bulunca duruma göre K veya S diye okuyorlar; alfabedeki okunuşu Se.

Şimdi, defalarca okumama karşın beni hala çok zorlayan bir kelime geliyor:

lyijytäytekynä: Türkçesini de tam bilmiyorum, mekanik kurşun kalem deniyor galiba, hani 0,5 olur, 0,7 olur... Haydi okuyalım:

lyi jy täyte kynä
lüi yü tӕüte künӕ

J, Y ve Ä ile başka kelimeler buldum:

• johtokyky: iletkenlik; okunuşu: yohtokükü
• jatkojohto: uzatma kablosu; okunuşu: yatkoyohto
• kasviöljy: bitkisel yağ; okunuşu: kasviölyü
• kehittynyt: gelişmiş; okunuşu: kehittünüt
• jyristä: gök gürültüsü; okunuşu: yüristæ

Diğer bazı kelimeler ve okunuşları:

• matka: seyahat; okunuşu: matka
• vesi: su; okunuşu: vesi
• lentokone: uçak; okunuşu: lentokone
• makuuhuone: yatak odası; okunuşu: makuuhuone
• tarkoituksenmukainen: amacına uygun; okunuşu: tarkoituksenmukainen

Bileşik kelimelerden ve vurgulamasından söz etmiştim ya, üstte de üç tane bileşik kelime var. Vurguyu alakasız yerde yapmamak için bu kelimeleri bölelim:

• lento: uçuş; kone: makine; lentokone: uçuş makinesi=uçak
• makuu: uyku; huone: oda; makuuhuone: uyku odası=yatak odası
• tarkoituksenmukainen, bunu bölüp anlatmak zor geldi. Kelimenin birinci kısmı tarkoituksen, ikinci kısmı mukainen.

Tabii ki kelimeleri bir Finli edasıyla telaffuz etmek için dinlemek de gerekiyor. Onun için siz en iyisi buradaki Fince kelimeleri kopyalayıp seslisözlük veya Google translate'in arama kutusuna yapıştırın, mikrofon simgesine tıklayarak dinleyin. Dinlediniz mi? Tamam o zaman, siz Fince okumayı söktünüz demektir. Artık ilk on Fince kelime bağlantısını tıklayıp oradaki kelimeleri yüksek sesle okuyabilirsiniz. Ya onlar ne yapsın, daha ı var, ş, ç var, ğ var! Peki Fince Türkçeye benzer mi?